СЎЗ. Одил Ёқубов

Сенинг олдингдаги фарзандлик қарзимизни қандай узамиз! Руҳинг ҳамиша шод бўлсин!)

      Нафрат ўлкасидан ҳижрат қилганман,

      Улфат диёрига маскан қурганман,

      Юзимни ўт эмас, гулга бурганман;

      Самовий завқларга тўлиб турганман

      Булбуллар севгини мақтаган дамда!

      Чечаклар ўсгувси кўзёшларимдан,

      Бўғинлар унгувси ўйлашларимдан,

      Қалблар юмшагувси сайрашларимдан;

      Севги чаманида яйрашларимдан

      Жаннатлар яратгай ташланган жанда!

(1924 йил)

      Мана энди шахсга сиғиниш даври қурбонларини оқлаш каби жуда катта савоб иш бошлаб юборилгани туфайли халқимиз Чўлпон ижодидан баҳраманд бўлиш, Чўлпон булоғидан тўйиб-тўйиб сув ичиш имкониятига эга бўлди. Шахсан мен бу ишга озми-кўпми ҳисса қўшганимдан ифтихор қиламан. Ҳозир уюшмамизда ўша машъум давр қурбонларини оқлаш бўйича катта комиссия иш бошлаяпти.

      Умид қиламизки, бу иш оқибатида нафақат Чўлпон ва Фитрат, балки 20-йиллар каби мураккаб даврда яшаб ижод қилган яна бир қанча истеъдодли адибларимиз асарларини халқимиз мулкига айлантирамиз.

15.02.1989 йил

      ЭЛБЕК ҲАҚИДА СЎЗ

      «Элбек» Машриқ Юнусовнинг адабий тахаллуси бўлиб, у 1903 йилда Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ туманида таваллуд топган. Болалик йиллари оғир иқтисодий қийинчилик шароитида кечган шоир ўзи туғилган қишлоқни ва қашшоқ оиласини барвақт тарк этиб, Тошкентга бахт излаб келган. У Тошкентда истиқомат қилувчи бир бойнинг уйидан паноҳ топиб, унинг хонадонида қароллик қилган, уй юмушларидан бўш вақтларида эса таҳсил кўришга уринган. Боланинг уй-рўзғор ишларидан кўра, аллақандай китоблар ўқишни яхши кўрганини сезган бой уни ўз уйидан қувиб ҳайдаган. Шу тарзда у Тошкентда ҳам сарсон-саргардонликда ҳаёт кечириб, турли ўқув юртларида билим олишга, ўзидаги илмга чанқоқликни қондиришга эришган.

      Элбек ана шундай тиришқоқлиги орқасидан билимли, маърифатли бўлибгина қолмай, 1920 йилда ташкил этилган Ўзбек билим ҳайъатининг раиси ҳам бўлган. У ана шу лавозимда ишлар экан, ўзи туғилиб ўсган қишлоққа илмий экспедицияси билан бориб, халқ лапарлари, эртаклари, топишмоқларини ёзиб олиб, ўзбек фольклори материалларини тўплашни бошлаб берган. Унинг дастлабки мақолалари ҳам ўзбек лапарларига бағишланган. Унинг дастлабки эълон қилган тўплами ҳам ўзбек халқ ашулаларидан таркиб топган.

      Элбек болалик йилларини кўз олдидан ўтказар экан, улар ҳикоябоп воқеалардан иборат эканини тушуниб, автобиографик характердаги насрий асарларини ёза бошлаган. Бу ҳикояларда у ўз бошидан кечган воқеаларни тасвир этиш орқали ўзи сингари етим-есирларга «Агар мендек илм орқасидан борсангиз, ҳаёт қийинчиликларига чидаб, мактаб тупроғини яласангиз, сизнинг ҳам пешанангизга офтоб тегиши мумкин. Халқнинг иззат-ҳурматга сазовор фарзанди бўлишингиз ҳеч гап эмас», демоқчи бўлган.

      Элбек носир, шоир, фольклорчи олим сифатида сермаҳсул ижод соҳибидир. У «Армуғон» номли масаллар тўпламини, бир қанча шеърий