Идегәй. Татар халык дастаны. Эпосы, легенды и сказания

кара ат җиктергел,

      Күп түшәкләр түшәткел,

      Мамык ястыклар ясаткыл,

      Ике яхшы нөгәрең утырткыл,

      Килмәс булгаймы икән, әй,

      Килмәс булгаймы икән, әй?!

      Туктамыш хан боерды,

      Алты кара ат тоттырды,

      Алтын көймәсенә җиктерде,

      Арышка[128] сият[129] тактырды,

      Арбага гөлләр түктерде,

      Күп түшәкләр түшәтте,

      Мамык ястыклар ясатты,

      Ике нөгәрен утыртты,

      Суп ерауга җилдертте.

      Анда барып җиткәндә

      Әйтеп иңде бер нөгәр:

      – Суп аяклы, суп бүрекле

      Сыпра сынлы суп ерау,

      Тимердән азу тешең төшкән,

      Йөз туксан биш яшең җиткән,

      Күпне белгән, күпне күргән,

      Кадерләүгә ия карт,

      Безне сиңа хан җибәрде,

      Кадерләүгә ия карт!

      Ханым түрәм Туктамыш

      Өенә сине чакырды.

      Кунак булсаң ни булган?

      Ханым белмәгән эштән

      Хәбәр бирсәң ни булган?

      Анда Субра ерауны

      Биленә пута будырып,

      Яңакларын бәйләтеп,

      Азауларын чиратылган

      Чи ефәк белән чорматып,

      Алтынлы көймәгә менгезеп,

      Култыгына җизле таяк сөятеп,

      Кулына алмас кундырып,

      Күзенә сөнбел сөрттереп,

      Үтрек – ялган димәскә

      Иман шәһадәтен искәртеп,

      Ханга алып киттеләр.

      IV. Туктамыш ханның Субраны җырлатып, Идегәйне сынаганы

      Сыпра сынлы суп ерау,

      Алып бер җитеп килгәчтән,

      Иңкәеп өйгә кергәчтән,

      Туктамыштай олы хан

      Ике утырды, бер торды,

      Эчке баштан юл бирде.

      Анда өлкән туй ясап,

      Күк түбәдәй түбәгә

      Ак чатырлар кордырып,

      Түрә-картын җыйдырып,

      Хан-хәзрәт ала күзен

      Як-ягына каратты.

      Ирдән ирен җыйдырды,

      Бидән биен җыйдырды.

      Кобогылны сыныем дип,

      Дәрәҗәгә чигием дип,

      Анда хәбәр кылдырды.

      Чапчагы[130] белән сары бал,

      Аны да кулдан күтәртеп,

      Ак утауга китертеп,

      Идегәйне аякчыга[131] куйдырды.

      Сары баллар салдырып,

      Субрадаен ерауга

      Өч тустаган бал бирде,

      Балны җитеп алгачтан,

      Алып бер аны салгачтан,

      Чала бурлы[132] булгачтан,

      Субра ерау анда әйтте:

      – Тим-тим Чуар, Тим Чуар[133],

      Чабылган аттан тир чыгар.

      Ак мамыктан бүз[134] чыгар;

      Акыллы ирдән сүз чыгар;

      Йөз туксан биш яшәгән,

      Җаны-сөяге какшаган,

      Азауларын тездереп,

      Ак ефәк белән бәйләгән

      Бер алҗыган картыңмын! —

      Миндәй ирдән ни чыгар?

      Ни чыгар, ай ни чыгар!

      Әйтер идем, телем килмәс,

      Әйтмәс идем, күңел тынмас;

      Коры үләндә дым булмас,

      Коры сөяктә май булмас,

      Акыл кайткан картларда

      Хан

128

Арыш – тәртә.

129

Сият – бизәк әйберләре.

130

Чапчак – кисмәк.

131

Аякчы – кәсә өләшүче. Хан мәҗлесендә хөрмәтле эш саналган.

132

Чала бурлы – ак белән кызыл катыш төс.

133

Тим Чуар – Идегәй атының исеме.

134

Бүз – китән, ак материя.