Lelie van die laagte. Helene de Kock

emmer en neem ’n perske, begin skil dit baie versigtig sodat ’n dun spiraaltjie perskevel af kring tot byna op haar skoot.

      Sy ma se woorde so flus was nie ’n verwyt nie, weet Tom. Dis bloot ’n feit. Want hy hét toentertyd, na tien eensame jare op die plaas, net eendag gesê hy gaan ses maande oorsee om te kyk hoe die wêreld lyk, en basta. Ou Piet en Fanie Mannies kan na die skape kyk. Hulle weet in elk geval nog al die jare meer van boerdery as hy. Het hulle hom dan nie help grootmaak nie? Sy ma het hom sonder enige redenasies laat gaan. Geweet hy mis jong mense, mis iéts, al het sy nie mooi geweet wat nie.

      Dit raak so stil tussen hulle dat hulle die paar hoenders se lustelose geskrop onder die bloekoms langs die groot kliphuis kan hoor. En Tom se gedagtes draai onwillekeurig terug na waar alles begin het …

      Die eerste maand was hy in Londen. Bokse goed in sy sterk arms trap-op en trap-af gedra, skottelgoed in hotelle gewas, selfs wag gestaan by die deur van ’n ouetehuis om te keer dat die omies met Alzheimer nie wegloop nie. Later is hy saam met twee Suid-Afrikaanse vriende weg Italië toe. In Rome het hy saam met hulle by die Suid-Afrikaanse ambassade gekuier, want een van hulle het familie daar gehad. En hy het Mary-Anne Smith ontmoet. Sy het in Europa grootgeword en kon glad nie Afrikaans praat nie. Sy was klein van figuur, met vlamrooi hare. ’n Handjie vol sproete op die fyn neus en oë so blinkbruin soos rivierklippe. Hy was smoorverlief. Sy ook. Sy kon nie ophou praat oor sy grootte nie.

      “Such a marvelously big man!” het sy gelag en aan sy boarm gehang. “Stronger than Goliath …”

      “I’d rather be David,” het hy geglimlag, maar baie gevlei gevoel.

      “All right, you’re my David. A man of many talents.”

      “As long as I’m a man of God,” het die woorde uitgekom, maar op daardie oomblik het hy self nie mooi geweet waarvandaan nie. Tog, dit was so. Hy was nog altyd diep gelowig. Het sedert sy aanneming destyds elke Sondag vir die mense op Grootvlei kerk gehou in die skuur, want die dorp is ver vir hulle.

      Mary-Anne het hom aandagtig beskou, toe sag geglimlag. “A man of God,” het sy herhaal en haar kop geknik asof sy iets beaam.

      Dit het gevoel asof hulle dadelik kliek. Taal was ’n kleinigheidjie, so het hy gedink. Die taal van die liefde dring die moedertaal weg, of hoe … Hulle twee het rooiwarm middae en okerpienk aande in die keisteenstrate van die eeue oue stad rondgedwaal en ure lank gesels oor alles rondom hulle. ’n Menigte kerke besoek. Van die St. Pieterskerk se oorweldigende grandiositeit tot ’n ou klein Kapusynerkerkie waar die mure en plafonne vol kopbene gepak is – van dorre oergrootjies s’n tot dié wat nog broos en fetusklein is. Vir hom was dit fassinerend maar tog aardig.

      Hulle het meesal oor God gesels. Hy het besef dat hy nog nooit met enigeen só gesels het nie. Met sy ma wel, maar sy is pure outydse Calvinis en soek ’n sonde agter elke bos. Daar moet altyd iets of iemand wees om te blameer as iets verkeerd geloop het. Maar hierdie vrou het aandagtig geluister wanneer hy oor geloof en die kerk gesels, en hy het heel geredelik saam met haar die mis bygewoon, al wou hy nie saam met haar kerse aansteek nie.

      “Ek is Protestants,” het hy eenkeer verweer. “En al dink ek nie dis ’n doodsonde om ’n kersie aan te steek nie, voel ek nie nou daarna nie.”

      “Dis niks,” het sy gesê, “ons glo tog eenders. Jesus is die Een, nie waar nie?”

      “Hy’s die Een!” het hy heelhartig beaam.

      “I love talking to you,” het sy een aand in ’n klein restaurant in Trastevere, die ou deel van die stad, bely. “And Tom … I think I love you.”

      Hy was ’n oomblik uit die veld geslaan. Dit was gou, het een deel van sy brein gesê, maar die res van hom het die woorde opgeslurp. Hy het verby die flikkerende kersvlam op die tafel geleun en haar gewillige mond gesoen. Hy het haar opnuut beskou. Hier sit ’n fraai en goeie vrou met ’n gawe geaardheid en ’n graad in kunsgeskiedenis en sy is mal oor hom … Waarom sou hy verder soek?

      Die ouerige kelner het ’n Italiaanse aria begin neurie en die aand was vol olyf- en rosegeur. Later het hulle die hele ent tot byna by die Villa Borghese teruggestap en toe eers ’n bus gehaal na Parioli waar haar ouers woon. Hulle het styf langs mekaar gesit, en toe hy haar by haar voordeur groet, het sy teen hom aangeleun. “Do you love me too?”

      “I do,” kon hy op daardie oomblik heel eerlik sê. Daar was beslis emosie. Die oortuiging om dit te rugsteun, het hy gehoop, sou nog kom. Want selfs toe al kon hy die kompleksiteit daarvan voorsien. En tog, is alle liefdes nie maar kompleks nie? Haar hart was immers op die regte plek – by God en by hom. Is dit dan nie al wat nodig is nie?

      En natuurlik, daar was dinge wat bydraend was tot sy verliefdheid: sy het hom gedwing om dikwels aan God te dink. Om met Hom te praat. Hy kon maklik voor haar bid. En verder het sy hom laat goed voel oor homself, iets wat lank in sy samestelling afwesig was. Want al was hy hoofseun van die dorpskool, was hy nooit een van die klomp nie. Hy was nog altyd eerlik omtrent homself: te ernstig, te diepdenkend en net eenvoudig nie een vir groepsaktiwiteite nie. Hy kon op ’n manier streng leiding gee, maar hy kon nie altyd lekker saamdoen nie. Hy het goed geweet dat hy hoofseun was omdat hy die beste in die klas gedoen het, maar hoofsaaklik omdat daar nie eintlik vir hom kompetisie was nie.

      Ná skool moes hy reguit plaas toe. Sy ma was alleen, en ou Piet en Fanie het reikhalsend daarna uitgesien dat hy in sy oorlede pa se voetspore moes kom volg. Daar was geen keuse nie. Daar was toe nie geld vir studies nie, oor en uit. Al wat hy kon doen, was om uit te spring en te probeer om die skaapplaas winsgewend te maak.

      Hy was gelukkig. Daar was ’n hele klompie baie goeie jare en die wolprys was redelik. Die vleisprys ook. Hy het ontdek dat hy met geld kon werk en het heelwat opsy gesit. Waarvoor presies het hy nie geweet nie. Hy en sy ma het spaarsamig geleef soos wat dit haar aard was, en hy ontdek het syne ook is. Toe het hy ’n deeltjie van die neseier gevat en oorsee gegaan.

      En met ’n bruid teruggekom … Wel, nie heeltemal nie – sy was toe sy verloofde. Hulle moes vir die troue ’n priester van ’n groter dorp af laat kom, en die man moes saam met Ou Doom Botha die diens lei. Die hele dorp was daar. Genooides en ongenooides het die ou kerk met sy lang, wit toring vol gesit. Dié wat vir die onthaaltjie plaas toe gekom het, was heelwat minder. Eintlik net twee skoolvriende van hom en dan sy ma se kerkvriendinne. Mary-Anne se ouers, wat in die groot suidelike gastekamer van die ruim plaashuis gebly het, het hulle styf en eenkant gehou. Duidelik nie een van hart met die ander gaste nie. Te begrype seker ook.

      Haar pa, ’n gesofistikeerde diplomaat, het Tom eenkant op die stoep gekry. In sy geradbraakte Afrikaans probeer oordra dat hy kan sien dat Tom en Mary-Anne lief is vir mekaar, maar dat hy ook kan sien dat daar probleme kan ontstaan.

      Tom het dit weggelag. “Miskien, meneer Smith, maar ek sal my bes doen om u dogter gelukkig te hou.”

      Dit was die somtotaal van hulle gesprek. Later sou Tom daaraan terugdink en dit berou dat hy nie veel vroeër deegliker besin het nie.

      Mary-Anne was ’n mooi maar stillerige en bleek bruid, en haar hande was feitlik heeltyd om sy boarm geklem. Ma Sara was gaaf met almal, maar haar glimlag was stram. So stram soos dit was toe hy en Mary-Anne die eerste dag op die plaas opgedaag het en sy uitgevind het dat haar aanstaande skoondogter nie Afrikaans kan praat nie en dat sy die teken van die kruis maak as sy bid.

      Sy kon nie juis met Mary-Anne praat nie, want haar Engels het dit nie toegelaat nie. Sy’t selfs ’n bietjie gespot daaroor, gesê dat haar Engels vir “private use only” was – ’n ou grappie wat dikwels op die dorp aangehaal word as die Rooitaal onverwags by ’n okkasie gegooi moet word. Mettertyd het haar en Mary-Anne se gesprekke al meer fragmentaries geraak, later feitlik opgedroog, buiten die enkele, hoflike formaliteite aan tafel of teen slaaptyd.

      Aanvanklik het dit tog bo verwagting goed gegaan. Tom en Mary-Anne was werklik verlief en dit het hom nie gepla dat sy elke Sondag, en soms in die week ook, na die groter dorp gery het vir die bywoning van die mis nie. Sy het botweg geweier om saam met hom kerk toe te gaan. Dit was al erg genoeg, het sy glimlaggend gesê, om in ’n Protestantse kerk te trou. Al was die priester daar teenwoordig, was dit