ὅτι ἀπαισίως μετ’ αἰσχύνης καὶ πολλοὺς ἀποβαλόμενος ἔχει ὁ Χαγάνος ἀποχωρῆσαι εἰς τὴν ὑπὸ Ῥωμαίων αὐτῷ ἀφιερωθεῖσαν χώραν. διὰ τοῦτο ἅμα τῷ εὐτυχεστάτῳ στρατῷ καρτερήσει ἡ σὴ ἐνδοξότης ἐν Τζουρουλλῷ τῇ πόλει καὶ δόξει περιρρεμβεῖν τοὺς ἐπικαταράτους Ἀβάρους. ἐπέμψαμεν γὰρ διὰ ϑαλάσσης πλοῖα καὶ στρατόν, ἵνα ἀνέλϑωσιν εἰς τὰς φαμιλίας αὐτῶν καὶ πάσας αἰχμαλωτεύσωσιν, καὶ ἐντεῦθεν ἀναγκασϑῇ μετὰ αἰσχύνης καὶ μεγάλης ζημίας ὁ ἐπικατάρατος τῶν Ἀβάρων ἡγούμενος εἰς τὴν ἑαυτοῦ γῆν ὑποστρέψαι ἀπὸ τῆς καϑ’ ἡμᾶς πολιτείας.
115
Rzymianie w tym okresie nie posiadali żadnych innych znacznych sił, które można było wykorzystać w akcji przeciwko nomadom.
116
Teofilakt Symokatta, VII, 1, 1.
117
Teofilakt Symokatta, VII, 4, 1–8; cf. W. Pohl, Die Awaren…, s. 138–143.
118
Kwestią sporną pozostaje, czy był to dopływ północny, czy południowy.
120
Teofilakt Symokatta, VII, 4, 13.
121
Teofilakt Symokatta, VII, 5, 1.
122
Teofilakt Symokatta, VII, 5, 4.
123
F. Aussaresses (L’auteur de Stratégicon, REA 8, 1906, s. 23–40) uznał za autora Strategikonu cesarza Maurycjusza, twierdząc, że nie da się dowieść z całą pewnością, kto był autorem traktatu, jednakże jego zdaniem większość poszlak wskazywała na władcę. Pomimo upływu lat tezy francuskiego uczonego pozostają nadal aktualne. Prawdopodobnie traktat nie został spisany osobiście przez cesarza, ale władca zlecił pracę i możliwe, że czuwał nad kolejnymi etapami powstawania dzieła. Dyskusję na temat autorstwa traktatu zebrał i podsumował Dennis w niemieckim wydaniu Strategikonu (s. 15–19). Ostatnio za sprawą P.W. Szuwałowa (Sekret armii Justiniana. Vostočnorimskaja armija v 491–641 gg., Sankt-Peterburg 2006, s. 257–259), odżyły głosy o autorstwie Urbicjusza i przesunięciu datacji traktatu na czasy Herakliusza.
124
W celu osłony machin przed wodą.
125
Strategikon, XIIB, 21.
126
P. Rance (Narses and the Battle of Taginae (Busta Gallorum) 552: Procopius and Sixth-Century Warfare, Hi 54.4, 2005, s. 424–472, a zwłaszcza 438) twierdzi, że autor Strategikonu, komponując księgę XIIB, korzystał z pracy Eliana, a dokładniej skopiował częściowo układ treści, pomijając kwestie merytoryczne. Porównanie rozdziałów pracy Eliana, traktujących o piechocie i księgi XIIB Strategikonu nie sugerują niczego takiego. Owszem, można doszukać się pewnych podobieństw w kolejności omawianych zagadnień, jednak nie jest to dowód, że Maurycjusz skopiował układ pracy Eliana. Dzieło z którego pochodzi treść księgi XIIB, powstało prawdopodobnie w czasie wojen Justyniana.
127
Na temat Herulów na cesarskiej służbie – T. Brandt, The Heruls, Copenhagen 2009, s. 49–50 oraz 52–53. O dacie powstania księgi XIIB świadczą częste wzmianki o Herulach, którzy w czasach Maurycjusza przestali pełnić ważną rolę w armii rzymskiej. Za panowaniem Justyniana przemawia również sposób potraktowania działań rzecznych, które wyraźnie wskazują na istnienie stałej rzecznej floty wojennej. O istnieniu takiej floty w czasach Maurycjusza źródła milczą, a żołnierze muszą sami budować sobie statki, łodzie i tratwy do przepraw rzecznych.
128
W trakcie kampanii Piotra Rzymianie przynajmniej dwukrotnie musieli budować tratwy do przeprawy przez rzekę w obliczu wroga. Narracja z bałkańskiej kampanii Piotra kończy się wzmianką Symokatty o nieudanej przeprawie (Teofilakt Symokatta, VII, 5, 9).
129
Pryskos w tym czasie pełnił funkcję magister militum i był odpowiedzialny za obronę europejskich prowincji cesarstwa.
130
Teofilakt Symokatta, VII, 10, 2.
131
Mowa tu o okretach typu dromon (δρόμων).
132
Teofilakt Symokatta, VII, 10, 7–8.
133
Teofilakt Symokatta, VII, 10, 8.
134
Strategikon, XIIB, 21.
135
Żywotność okrętów rzecznych jest większa niż morskich, ale nie oznacza to, że flota z czasów Justyniana nadal istniała za panowania Maurycjusza.
136
Teofilakt Symokatta, VIII, 9, 7.
137
J. Pryor, E.M. Jeffreys, The Age…, s. 133. Autorzy zupełnie milczeniem pomijają komentarz Teofilakta na temat typu statku, ponieważ nie pasuje on do ukutej przez nich teorii. Nie poruszają również faktu, że statek ten zależny był od wiatru, co może wskazywać na ożeglowanie jako główny napęd.
138
Innym wytłumaczeniem takiej wzmianki mogą być zmiany w języku greckim. Możliwe, że Teofilakt o dromonie pisał jako neologizmie, wykorzystywanym raczej przez obywateli cesarstwa, a nie elity intelektualne. W takiej sytuacji, przedmiotem rozważań nie jest sam okręt, a słowo wykorzystywane do jego opisu. Przeciwko tej teorii świadczą dwa fakty. Po pierwsze, nie jest to pierwszy raz, kiedy Symokatta używa słowa dromon i za pierwszym razem nie ma żadnego wytłumaczenia militarnego przeznaczenia okrętu. Po drugie, z dalszej części tekstu jasno wynika, że okręt posiadał znaczne ożaglowanie, co może oznaczać, że nie był to typowy dromon, co Teofilakt podkreślił w swoim tekście.
139
Teofilakt Symokatta, VIII, 9, 9.
140
J. Haldon, Warfare…, s. 68.
141
Bitwa, o której wspominają źródła, miała miejsce w porcie, co oznacza, że wojska Fokasa starały się powstrzymać desant sił Herakliusza. Brak jest za to informacji o starciu morskim, które w przypadku posiadania floty wojennej byłoby pierwszym etapem walk o Konstantynopol (Teofanes, AM 6102).
142
Dr Marcin Böhm, Uniwersytet Opolski, Wydział Historyczno-Pedagogiczny, Instytut Historii, Pracownia Historii Średniowiecznej.
143
Anna Komnena, XIV, 2, 6–7, s. 429–430; Regesty, nr 1250c, s. 173; M. Böhm, Flota i polityka morska Aleksego I Komnena, Kraków 2012, s. 197.
144
Anna Komnena, VIII, 9, 4–5, s. 256–257; H. Ahrweiler, Byzance et la mer, Paris 1966, s. 188.
