Miasto na skrzyżowaniu mórz i kontynentów. Отсутствует

Le développement…, s. 39; idem, The development…, s. 120; K. Marinow, Porty…, s. 152.

      8

      C. Mango, Le développement…, s. 38 (187 statków); K. Marinow, Porty…, s. 152.

      9

      Symbolicznym wyrazem roli jaką odegrał Julian w powstaniu portu było wystawienie w jego centrum posągu cesarza. Według Jana Malalasa (XVIII, 82) posąg w roku 533 przewrócił się, a na jego miejscu postawiono krzyż.

      10

      Niedawno na temat położenia portu pisał K.R. Dark (The Eastern…, s. 160–163), z sugestią, że sięgał on bliżej hipodromu niż to się generalnie sądzi i stanowił granicę między Wielkim Pałacem i zachodnią częścią Konstantynopola.

      11

      Zosym, III, 11. 3 (tłum. H. Cichocka, s. 134). Jak z powyższego wynika oprócz infrastruktury potrzebnej do cumowania i obsługi statków, ale również z portykami od strony lądu. Cf.  Patria III, 37; W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 8.

      12

      Notycje konstantynopolitańskie, s. 232.

      13

      C. Mango, Le développement…, s. 39; W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 8–9; K. Marinow, Porty…, s. 152.

      14

      Marcellin Komes, a. 509; cf. Suda, vol. I, s. 187; R. Janin, Constantinople byzantine…, s. 223.

      15

      Jan Malalas, XVI, 21 (tu generalnie na temat działalności budowlanej Anastazjusza, w tym o pracach na terenie portów καὶ λιμένας ἀνακαθάρας); Pryscjan, 184–185; cf. C. Capizzi, L’imperatore Anastasio I (492–518). Studio sulla sua vita, le sua opera e la sua personalità, Roma 1969, s. 200; B. Croke, Commentary, [in:] Marcellin Komes, s. 114; J. Bardill, Brickstamps of Constantinople, t. I, Text, Oxford 2004, s. 32.

      16

      Av. Cameron, Notes on the Sophiae, the Sophianae and the Harbour of Sophia, B 37, 1967, s. 11–20.

      17

      P. Magdalino, Medieval…, s. 21.

      18

      R. Janin, Constantinople byzantine…, s. 223; Av. Cameron, Notes…, s. 14; Cf.  A. Berger, Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos, Bonn 1988, s. 570–578; W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 8; P. Magdalino, The Maritime…, s. 212–213, 216; K.R. Dark, The Eastern…, s. 160–163; K. Marinow, Porty…, s. 152.

      19

      Patria III, 37.

      20

      Na ten temat m.in. W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 8; S. Başaran, ‘Iron Ways’…, s. 18.

      21

      Teofanes AM 6187, s. 368 (co ciekawe, chronograf wzmiankuje obie nazwy); W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 8; S. Başaran, ‘Iron Ways’…, s. 18.

      22

      R. Janin, Constantinople byzantine…, s. 221–223; W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 9; C. Mango, Le développement…, s. 38; K. Marinow, Porty…, s. 152.

      23

      W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 8; P. Magdalino, Medieval…, s. 76; S. Başaran, ‘Iron Ways’…, s. 18. Cf.  Patria III, 37. Port ten zwany był również portem Cezariusza (toú Kaisaríou liméni). Wiadomo, że za czasów Teofila wybudowano tu wielki arsenał (W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 8; cf. C. Pulak, R. Ingram, M. Jones, Eight Byzantine Shipwrecks from the Theodosian Harbour Excavations at Yenikapı in Istanbul, Turkey: an introduction, IJNA 44.1, 2015, s. 40).

      24

      Choć pewnym jest, że budowa portu zakończyła się za panowania Teodozjusza  I, to istnieją pewne przesłanki, by sądzić, że rozpoczęła się ona jeszcze za cesarza Walensa. Na ten temat patrz C. Mango, The Shoreline…, s. 25; K. Marinow, Porty…, s. 153. Kwestią dyskusyjną jest związek portu Teodozjusza z portem Eleuteriusza (limé toú Eleutheríou). Część badaczy uważa, że jest to inna nazwa tego pierwszego. Inni sądzą, iż ten drugi powstał za panowania Konstantyna Wielkiego i to z niego (portu, rzecz jasna) wyrósł port Teodozjusza, wreszcie są i tacy, którzy przypuszczają, że leżał on dalej na wschód (S. Başaran, ‘Iron Ways’…, s. 18–19, tam dalsza literatura przedmiotu).

      25

      S. Başaran, ‘Iron Ways’…, s. 15; cf. K. Marinow, Porty…, s. 154.

      26

      R. Janin, Constantinople byzantine…, s. 218–220; C. Mango, Le développement…, s. 39–40; W. Müller-Wiener, Die Häfen…, s. 10–11; K. Marinow, Porty…, s. 153.

      27

      S. Başaran, ‘Iron Ways’…, s. 21; R. Asal, Theodosian Harbour and Sea Trade In Byzantine Istanbul, [in:] Istanbul…, s. 154; K. Marinow, Porty…, s. 156. Port Teodozjusza w okresie wczesnobizantyńskim nie był jedynie miejscem, gdzie przyjmowane było zboże. Tu dokonywano przeładunku choćby materiałów budowlany

1

Profesor dr hab. Mirosław J. Leszka, Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Bizancjum.

2

Podstawowa literatura na temat konstantynopolitańskich portów w interesującym mnie okresie: R. Guilland, Les ports de Byzance sur la Propontide, B 23, 1953, s. 181–238; R. Janin, Constantinople byzantine. Développement urbain et répertoire topographique, Paris 1964, s. 225–240; W. Müller-Wiener, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls. Byzantion–Konstantinupolis–Istanbul bis zum Beginn des 17. Jahrhunderts, Tübingen 1977, s. 56–63; C. Mango, Le développement urbain de Constantinople (IV^e–VII^e siécles), Paris 1990, s. 14–15, 38–39; idem, The Development of Constantinople as an Urban Centre, [in:] idem, Studies on Constantinople, Aldershot–Brookfield 1993, art. I, s. 120–121; W. Müller-Wiener, Die Häfen von Byzantion–Konstantinupolis –Istanbul, Tübingen 1994, s. 6–24; P. Magdalino, The Maritime Neighborhoods of Constantinople: Commercial and Residential Functions, Sixth to Twelfth Centuries, DOP 54, 2000, s. 209; K.R. Dark, The Eastern Harbours of Early Byzantine Constantinople, B 75, 2005, s. 152–163; P. Magdalino, Medieval Constantinople, [in:] idem, Studies on the History and Topography of Byzantine Constantinople, Aldershot 2007, s. 20–22, 86–102; S. Başaran, ‘Iron