Ийэм кэпсиир… (4 чааһа). Семен Маисов

олох олорон ааһаахтаан эрдэхтэрэ…

      Маайа – киһи киһитэ, улааттаҕына биллэн турар уларыйыа, дьиэ таһынан ыырданыа. Кини саҥата-иҥэтэ тобулуннаҕына чоҥ курдук, арай тыла былдьыры соҕус. Чэ ол былдьыры буолбут диэн туох буолуой, хата, онтуҥ истэргэ минньигэһэ сүрдээх. Мин Маайаны наһаа аһынарым бэрдиттэн, наар кини инники олоҕо кэрэ буолуоҕун ыраҥалаан тахсабын. Кини убайдарын: Суубуйдаах Дьөрөллөөн курдук олоҕу олоруо суоҕа, хайаан да дьон сиэринэн үлэлээн-хамсаан этэҥҥэ сылдьыаҕа диэн олус эрэнэбин…

      Тыккаайдаах улахан уоллара Чукчакыын – үлэһит ахан киһи. Хара үлэни баҕас хайатын баҕарар сатыыр – үөрэтиэхтэрэ, соруйуохтара эрэ кэрэх, төтөлө суох түһүнэн иһэр. Уонна Чукчакыыныҥ, били, Мичээр Баһылай этэринии, кырдьыга да – норуот киһитэ. Кини барыга-барытыгар баар, кыттыспыт буолан иһэр: үлэҕэ да, сээкэй көрүдьүөс-иридьиэс түгэннэргэ да.

      Суубуй аннынан уолу, Ньукулай (Бойбохо) диэни, Аана кытта төрөөбүт эдьиийэ, Буолкап Баһылай-Бутукаай оҕонньордоох улахан кыыстара Маарпа кыыһа Өрүүнэ уонна бу сылгыһыт Тыккаай Ньукулай инитэ Сүөдэрэп Ньукулай ииттэ ылбыттар.

      Тыккаай инитин кытта иккиэн биир ааттаахтар. Ол эрээри улахан уолу, убай киһини, мэлдьи – Тыккаай, оттон ылгын уолу, өрүү – Торҕон Ньукулай дииллэр. Торҕон Ньукулай – Балаҕаччыга сэбиэт. Төһө да Торҕон аатырдар, Ньукулай ити оҕо эрдэҕинэ дьоно таптаан ымманыйбыт ааттарыгар ханан да ханыыта, дьүөрэтэ суох, бэрт майгылаах киһи. Отой кыра ыамай сылдьан, ирээт лэппиэскэтиттэн кимиэхэ да бэрсимээри кэннигэр тутан, кистээтэҕим аатыран тойтоллон турбутун иһин – Торҕон Оҕо диэн ааттаабыттар, дьэ ол онто хос аат буолан иҥэн хаалбыт. Сүөдэрэптэр иккиэн Ньукулайдар, ол иһин, ким кимин араарар туһуттан сахалыы ааттаталаан араартаатаххына эрэ сатанар.

      Нуучча аҕабыыттара сахалары сүрэхтиир буолуохтарыттан ыла, киһи барыта: Ньукулай да Баһылай, Уйбаан да Миитэрэй, Маарыйа да Мотуруун, Балбаара да Балааҕыйа буолан хаалбыттар. Хас холкуос, нэһилиэк аайы үрүт-үөһэ хатыланыы, амыдайдыы дьон олус үгүстэр, ол иһин сахалыы аат баара, дьону арааран билэргэ табыгастаах: Тыккаай, Сэксэкэ, Чарапчы, Бутукаай, Лэкээрэй, Хоомойоон, Кэлтээнньэ диэтиҥ да, хайаларын туһунан этиллэрэ, ахтыллара тута биллэр. Сахалыы ааттар нууччалыы ааттар курдук үгүстүк хатыламматтар, дэҥ эрэ тэҥ хос ааттаахтар бааллар, ону да биир холкуоска буолбакка, туспа холкуоска, нэһилиэккэ, атын улууска. Онон сахалыы ааттаах киһи амыдайын сэдэхтик көрсөр, үгүстэр үйэлэрин тухары, ала-чуо, бэйэлэригэр эрэ анаммыт ааттарын илдьэ сылдьаллар.

      Хос ааты даҕаны ыла ылбычча, мээнэ иҥэрбэттэр: киһи тас таһаата, хайдах майгылааҕа, тутта-хапта сылдьара, туох омсолоох дуу, биһирэмнээх дуу быһыылааҕа, кыдьыктааҕа, кэмэлдьилээҕэ барыта ахсааҥҥа ылыллар; бэл саҥарар саҥата хайдаҕыттан кытта көрөн, үүт-маас ол киһиэхэ сөп түбэһэр ааты эрэ иҥэрэллэр. Дэҥнэтэн хас да хос ааттаахтар бааллар. Онон, арыт-ардыгар, хаһан да билбэтэх-көрбөтөх киһигин, аҥаардас хос аатын да истэн, онон сиэттэрэн кини кимин, туох, хайдах киһитин таайыахха, өйгөр оҥорон ыраҥалаан, сылыктаан көрүөххэ сөп.

      Биһиги Огдооччуйабыт – Чөкөлөй