Ийэм кэпсиир… (4 чааһа). Семен Маисов

Улахан дьонноро тута биллэр, оҕолор буолбатахтар, арааһата, илим тарда киирэ сылдьаллар быһыылаах… Аны биир тыылаах киһи күөл арыытын кытылыгар үүммүт талахтар быыстарыттан тахсан, били, икки киһини көрдө көрбүтүнэн устар…

      Оол курдук Арыылаах эбэбит Айдаҥ көлүйэтигэр түһэр үрэҕин күргэтиттэн дьахталлар ыаҕаска толору уу баһан, оргуһуохтарыгар иилэн, үүт-үкчү бэски курдук биэтэҥнэтэн, атахтарын түргэн-түргэнник илигирэтэ ылбахтаан тахсан иһэллэр. Кэлин иһэр дьахтар кэнниттэн обургу соҕус кыыс лыглыйа ыаҕаһы тутан, кыҥначчы туттан, хаалбатарбын ханнык диэбиттии саппай уопсар…

      Үрэх уҥуор икки атыыр үөрэ бэйэ-бэйэлэриттэн тэйиччи соҕус мэччийэллэр. Бырдахтанан хойуу кутуруктара биир кэм үргэҥнээн олорор, атахтарын такытан хаһыйбахтаналлар. Үөрдэр биэлэрэ үксүлэрэ кулунчук батыһыннарыылаахтар. Ньыраҥнаан ийэлэрин ойоҕолуу көтө сылдьар кулуннар ситэ илик будьурхай кутуруктарынан тохтоло суох дэйбиирдэнэллэр.

      Мин бэйэм холкуоһум атыырдарын дьүһүннэринэн көрөммүн барыларын эндэппэккэ билэбин. Бэл хас биирдии үөр биэлэрин кытта арааран билэр буолан эрэбин. Далга хаалыннахтарына: «Бу – ол атыыр биэтэ, ити – били атыыр киэнэ…», – дэһэн оҕолор мөккүһүү бөҕөтө. Ардыгар хайа-хайабыт, дэлэ дьон буолуохпут дуо, иннибитин ылсыбакка сакалааттаһыыга кытта тиийэбит. Онтубут сүүйүүтэ, биһиэнэ: ытыс моонньоҕон, быһыы лэппиэскэ, эмиэ да алаадьы, сороҕор үчэһэлээх мунду, кус бөтүөнэ.

      Ити, үрэх уҥуор аһыы сылдьар Буугунай диэн, тоҕус биэлээх атыыр – мииниллэр атыыр, өссө сыарҕаланар, бэрт сымнаҕас быһыылаах. Биэлэриттэн көҥөнөн иирбиттии уйуһуйан, үөрүн кытта сүүрэ-көтө, хойуу сиэлин ыһыллаҥната-ыһыллаҥната, сабырыччы үүнэн түспүт көҕүлүн быыһынан атын аҕай өһүөннээҕинэн көрө-көрө, таныытын тыаһатан тарылата, хаһыҥырыы сырыттаҕына – «ама бу илэ абааһыны туох киһитэ иннин ылан мииниэй» диэх курдук. Ол бэйэтин киһи тутан быалаат, амаҕаччылаат да тааҕы-таах бэл сыбыдахтыы миинэн кээһэр сүөһүтэ. Буугунай – чыыкыр тураҕас өҥнөөх, сүүһүн хаба ортотугар, түөрт кырыы моһуоннаах сыттык туоһахталаах, онтон сиэттэрэн Буугунай диэн ааттаммыт…

      Кырдал устун хааман иһэн халлаан диэки хантайдахпына ибиир самыыр сирэйбин кычыгылатар. Төһө да биллэр-биллибэт, ээр-сэмээр уоран түстэр сотору сирэйим сиигирэн барар, ону ытыспынан ньухханан кээһэбин.

      Түү сөрүөбүн кыбынан, ынах этэрбэстэрбинэн чэчик быыһынан сэрэнэ үктэнэн дэгэйэ-дэгэйэ, иһирэх санаа иэйэ киирэн, үгэспинэн, төбөбөр туох көтөн түспүтүнэн, ботугураан, илгэ ардаҕы хоһуйабын:

      …Самаан сайын бэлиэтэ

      Самыыр түһэн саккырыыр,

      Уйгу-быйаҥ туоһута

      Ардах түһэн сиккийэр…

      Хордоҕойдор, кырдаллар

      Кууран турбут отторо

      Илгэ, сүмэ ууларын

      Тото-хана истилэр,

      Алаас, сыһыы сирдэрбит

      Ача күөхтүүр отторо

      Өлбөт мэҥэ ууларын

      Өйөөн ылан сэмээркээн

      Иҥэринэн кээстилэр…

      Өтөх