Ийэм кэпсиир… (4 чааһа). Семен Маисов

* *

      Үлэ боруонуттан, «Свердлов» холкуостан 1943 сыллаахха, ыҥырыгынан Буухта-Тиксиигэ балыкка сылдьыбыт, Кулуһуннуурап Дьөгүөр Баһылаайабыс уонна Айдаҥтан 1939 сыллааҕы хомуурга баран Ааллаах Үүҥҥэ от үлэтигэр, онтон салгыы Буухта-Тиксиигэ балыкка сылдьыбыт Намыынап Миитэрэй улахан кыыһа Намыынаба Татыйаана (Татый) кэллилэр. Аны, кинилэр кэннилэриттэн тилэх баттаһа, сэрии бүтүөн эрэ иннинэ, өттүгүн уҥуоҕун үлтү ыттаран куоспуталга сытан эмтэнэн баран дойдутун быспыт, бэйэтэ баҕатынан сэриигэ барбыт, Киргиэлэйэп Кириил Сүөдэрэбис диэн, мин көрдөхпүнэ оҕонньор киһи эргилиннэ. Икки баттыгынан анньынан хаамар.

      Кириилэ 1943 сыллаахха, бэс ыйыгар «Калинин» холкуостан сэриигэ барбыт. Бэйэтэ Айдаҥ киһитэ. Түөһүгэр «Бойобуой үтүөлэрин иһин» диэн мэтээллээх, онтута тылын туттарыга түһэн хаалбытын сабынан хам баайбыта кыайан эйэҥэлээбэт… Аны, ким эрэ диэн ааттаах, хайа эрэ куораты ылыы иһин диэн мэтээлин тыла букатын да сүтэн хаалбыт: киртийбит өрбөхтөөх тимирэ эрэ баар. Ону, биир күн Мичээр Баһылай этиитинэн, эр дьон сүбэлэһэ түһэн баран, «чөлүгэр түһэрдилэр» – Дарайыы ууска тыл оҥортордулар. Оҕонньор ону баҕас киһилээбэтэ, туох эрэ, сымнаҕас соҕус ылтаһын тимири быһычча төбөтүнэн отойон баран, кырыйан, кыладыйан: нарылаан, үрэн, имэрийэн үүт-үкчү төгүрүтэн кэбистэ. Дьэ ол оннугар, биир кыһалҕата – суруга кыаллыбата (саатар оҕонньорбут докумуонун «лөглөччү», тоҕо эрэ, Бүлүү байыаннай хамыссарыйаатыгар хаалларан тахсыбыт). Суруга суох «уу судураанын» курдук мэтээл баар үһү дуо, оннук сатаммат диэн буолла. Тимири быһар сытыы быһах төбөтүнэн тарбаан суруйан көрдүлэр да – көстүбэтэ бэрт эбит. Ол иһин харандааһынан дьэрэлиттилэр. Аны туран маннык мэтээллэх биһиги холкуоска суох буолан биэрдэ, онон, онуоха-маныаха, туга ханныга биллиэр, чуолкайданыар диэри, судургутук, быһаччы «Улахан куораты ылыы иһин» диэн эргиччи эрилитэн кэбистилэр. Кырдьаҕас оҕонньоттор, үөннээх өттүлэрэ, бытыктара сэпсэҥэлии-сэпсэҥэлии: «Төһө улахан этэй?..», – диэн токкоолоһоллор. Мэтээлин суруга өлбөөдүйээри гыннаҕына, буукуба хараҕын сатаан аттарбат Кириилэ, оҕолорго саҥаттан суруйтарар. Кыра ыамайдар сыыһа-халты да бачахтыыллар. Онон, ардыгар, Кириилэбит «Улаан» куораты эҥин ылбыт буолан соһутар… Кэлин билбиппит киһибит, кырдьыга да, үөрэҕэ суох эҥээр тыла да кыайан өҕүллүбэт, ньиэмэс омугун биир улахан уораҕайын, «Кенигсберги ылыы иһин» диэн мэтээлин тыла сүппүт эбит…

      Чугас эргин холкуостарга, биирдиилээн, сэриигэ барбыттар кэлитэлээбит сурахтара өтөр-өтөр иһиллэр буолан истэ. Кыайыы кэннэ «бирикээстэрэ» тахсаатын, бэрт түргэнник айаннаан дойдуларын булбут саллааттар да бааллар…

      Биир сырылас куйаас күн, ыаллыы сытар Молотов аатынан холкуостан, аҕыйах хонуктааҕыта сэрииттэн эргиллэн кэлбит, уруккута Иккис Чочуттан төрүттээх Өлөксөй Ньукулаайап диэн, куппут-симмит курдук киппэ көрүҥнээх киһи, буускап хотуурун дьэс хоолдьугунан булгу охсон кэбиспитин Дарайыы ууска тууралатаары сатыы даадаҥнаан кэллэ.

      Ону