Биһиги Аан Дархаммыт. Тумарча

харахтарын аалларааччылар аҥаардас баайдар эрэ диэтэҕиҥ дуу? Кыра-хара да дьонуҥ иһигэр араастар бааллар, бээ, – Никиитэ инитэ элэккэй, эрчимнээх бэйэтэ хайдах эрэ уларыйбыт арбы-сарбы көрүҥүн, тыйыс тылын-өһүн атыҥырыы көрбүтэ.

      – Өрөбөлүүссүйэ ханнык да дьыалата айдаана-моргуора суох барбат. Күн-дьыл ааһыа, айдаан сыыйа симэлийиэ, олох даҕаны сыыйа оннун булан иһиэ.

      Никиитэ симиттэ быһыытыйан, инитин сирэйин-хараҕын чинчилиирдии одууласпахтаабыта, киһитэ кумааҕыларын хомунан остуолун дьааһыктарын тилир-талыр аһан-сабан талырҕатарын саҥата суох көрө олорон, хамсалаах саппыйатын таһааран, табах уурунан хамсатын оборон соппойбохтообута.

      – Былатыан, хайа, үлэҥ-хамнаһыҥ хайдаҕый? Бу ханна эрэ хомунаҕын дуу, тугуй?

      – Хомунан. Сууттана, дьүүллэнэ бараары, – Былатыан, кумааҕыларын суумкатыгар симэ туран, дьуххатык хардарбыта.

      – Бай, ол ханна?

      – Соҕуруу дойдуга, ыҥыттарбыттар.

      – Оо, өлүү эбит, доҕоор, ол туох дьыалаҕа иҥинниҥ?

      – Быһайын Амма баайдара күрээбиттэрин дьаҕырыйбытым, итии таҥас хомуурун көҥүллээбитим иһин маннааҕылар үҥсүбүттэр.

      – Арба, эрэпкиэмнэри хаайталаабыттар этэ дии. Ону дьаҕырыйбыкка туох сыыһа баар үһү?

      – Баар үһү дьэ, былааспын таһынан туттубут, наһаалаа-быт үһүбүн…

      Никиитэ, эмиэ саҥата суох баран, хамсатын умнаһын арааран, быһах уһугунан ыаһын ыраастаан бодьуустаһа олорбута.

      – Хаһан бардыҥ?

      – Сарсын.

      – Кирдик да сөпкө этэҕин, хайа муҥун муннубутуттан сиэттэрэ сылдьыахпытый? – мунаарбыт курдук тохтуу түһээт, быраатын диэки кылап-халап көрөн ылбыта. – Оттон эйигин наһаа улаханнык дьүүллээбэттэр ини?..

      – Туох билиэ баарай? Баҕар, бэйэбин саа уоһугар туруоруохтара.

      – Оо, үлүгэрин, доҕоор, ама оннукка тириэттэхтэрэй?

      Былатыан, убайын сирэйэ-хараҕа аһара суулбутун көрөн, аһыммыттыы мүчүк гыммыта. Кыйахаммытыгар тэптэрэн олус туруору саҥарбытын өйдөөбүтэ.

      – Чэ, Никиитэ, ити өскүөрүтүн этэбин, сүрэххэр олус чугастык ылыныма. Барыбытын ытыалаан кэбистэхтэринэ, саҥа олохпутун ким тутуой, ким үлэлиэй-хамныай?

      – Э-ээ, оттон оннук ээ, – убайын сирэйэ-хараҕа сырдыы түһэргэ дылы гыммыта. – Чэ, Былатыан, этэҥҥэ сылдьан көрөөхтөө, мин хаалан үлэлээтэхпинэ сатаныыһы.

      Никиитэ, үтүлүктээх бэргэһэтин үрдүгэр түһэн, сорунуулаахтык хамсанан, таһырдьа тилир гынан хаалбыта. Былатыан, көөнньүбүт санаата уостан, хоһун иһигэр төттөрү-таары хаамыталыы сылдьан, убайын хайгыы санаабыта. Эрэйдээх, эмиэ хаана тардан, кинини өйөөн нэһилиэгин бастаахтарын кытта тиниктэһэ төннөөхтөөтө эбээт.

      Бары уларыйыы, саҥа олоҕу туругурдуу ревкомнар эрэ тыйыс, эрдээх үлэлэринэн ыытылла турдаҕа. Уостуу тахсыбатар, этэҥҥэ эрэ буоллар ханнык…

      Омскайга Барахов, Фреерман буолан аргыстаһан кэлбиттэрэ. Саҥардыы олохторун булунан нам-нум буолан эрдэхтэринэ, Москваттан Ярославскай кэлбит,