Безнең Туфан / Наш Туфан (на татарском языке). Сборник

пәрдәле драматик хикәянең проза варианты түгелме? Юк, ике әсәр дә мөстәкыйль. Шулай да уртак сызыклар шәйләнә: колхоз, аның председателе һәм әлеге җитәкче белән очрашырга килгән корреспондент (пьесада – Гадельшина фамилияле кыз). Бу формаль як кына. Әмма пәриләр һәм бөкре егетләр турындагы мәгълүм притчаны («Дуслар җыелган җирдә» пьесасындагы) биреп, Туфан Миңнуллин үзен кабатлый да.

      Повесть булып язылырга тиешле «Тәгәри китте йомгагым» әсәре үзенең оригиналь формасы белән кызыклы. Капка төбендә утырган егет белән кыз һәм аларга контраст рәвештә бирелгән карт белән карчык. Әсәрдә ачык диалоглар юк. Ул күңел монологлары аша бәян ителә: Габдрахман карт белән Хәдичә карчык чиратлап күңелләрен «сөйләтәләр». Әлеге парны гомерләре дәвамында читтән күзәткән «Алар» да бар әсәрдә. Бу өчлек Һади Такташның «Ак чәчәкләр» ендәге «Мин», «Ул», «Алар» тандемына да охшаш (кем нишли, нишләгән, аңа «Мин» яки «Ул», ә бәлки «Алар» ни рәвешле бәя бирә).

      Кызганыч ки, безгә әдипнең әлеге повесте белән тулаем танышу мөмкин түгел. Сигезенче бүлеген яза башлаган әдипнең каләме дүртенче җөмләдә туктап калган: «Хәтер иләгең тишелмәгән булса…» Әсәр ничек төгәлләнергә тиеш булган, гомерен зимагурлыгы аркасында төрмәләрдә уздырган, уллары тәрбиясендә катнашмаган Габдрахман картның да, аны көтеп, авырлыкларга бирешмичә гомер сөргән карчыгы Хәдичә әбинең дә, әсәр башында капка төбендәге бүрәнәләр өстендә утыручы яшь парның да язмышы билгесез көе кала…

      Күргәнебезчә, өч бәян да автор тарафыннан геройларны сөйләтүгә корыла. Табигать тасвирын да, портрет тудыруны да, башка сурәтләү үзенчәлекләрен дә әдип, пьесалардагыча, образ-персонажларына йөкли. Диалогларга хас кыска, фикер һәм мәгълүмат ягыннан тыгыз, йомры җөмләләр игътибарны җәлеп итә. Гомумән, Туфан Миңнуллин прозасында да драматург булып кала. Драматургиягә хас таләпләр бәяннарда ачык сизелә, һәм бу алым шактый ук отышлы килеп чыга. Оста драматург прозаны җиңел яза кебек… Шул ук вакытта Туфан аганың шагыйрьлеге дә ачыла. Пьесаларында булсын, бәяннарында булсын, аерым-аерым строфалар, җыр куплетлары рәвешендә тәкъдим ителгән шигъри сүз – әдипнең шагыйрьлегенә ачык мисал.

      Китапта Туфан Миңнуллинның «Үзгәрү» («Үзем турында үзем») публицистик бәяны да тәкъдим ителде. 2012 елда «Казан утлары» журналында (1–3 нче саннар) басылып чыккан әлеге әсәр укучыларда шактый зур кызыксыну һәм әдипкә карата гаҗәпләнү хисе уяткан, татарны күпмедер сискәндергән дә иде. Гомере буе тугры калган тормыш фәлсәфәсенә икеләнебрәк, башка күзлектән карый бу бәянда Туфан ага. Ничек алай була ала?! Тәүбәгә килүме бу, үкенүме, әллә васыятьме? Соңгысыдыр! Гәрчә автор: «Язмам әле тәмамланмаган. Бераз бу якты дөньяда яшәп алырга өметләнәм», – дисә дә, редакциягә үз аягы белән китергән соңгы язмасы була бу. Шул рәвешле, «Үзгәрү» – Туфан аганың, узган гомер юлына йомгак ясап, сөйгән халкына яшәеш кануннары, кешенең җир йөзендәге тереклек эволюциясе турында җиткереп калырга ашыккан фәлсәфи трактаты, васыяте, бәхилләшүе ул.

      Зур