Hekayələr. Чингиз Айтматов

kəndirindən heç də qalın deyildi.

      Nurbek yedəyə çatıb gücsüz halda onun içinə sərildi. Yolun bir hissəsi arxada qalmışdı. Ancaq bu kiçik qələbə ona çox baha başa gəlmişdi! Tros onun ovuclarını deşik-deşik etmişdi, ciyərləri sinəsinə sığmırdı, qabırğaları yarışa çıxmış at qabırğaları kimi qalxıb-enirdi. İrəlidə isə bundan yüz dəfə çətin və əzablı, uzun bir yol var idi.

      “Qayıt, ay bədbəxt, hələ ki gec deyil, geri dön, məhv olacaqsan!” – daxildən gələn bir səs belə deyirdi.

      – Yox, mən axıracan duruş gətirəcəm! – Nurbek ucadan cavab qaytardı.

      O ayağa durdu, pencəyinin astarını cırıb əllərinə doladı və mübarizə yenidən başlandı. Yenə də elə ilk addımdan təbillərin gumbultusu qulaqlarında səsləndi, gərənayların səsi aləmi bürüdü.

      Bu dəfə Nurbek tez gücdən düşməyə başladı. O qorxdu və aşağı baxmayacağına söz verdiyini unudub ayağının altına tərəf boylandı. Bu zaman çayın sürətli axını elə bil birdən dayandı, başı gicəlləndi, gözlərinin önündə hər şey dövrə vurmağa başladı – dağlar, çay, gecənin özü belə sanki su burulğanında üzürdü, bunlar azmış kimi, burulğan onu da özünə çəkirdi. Buna baxmayaraq Nurbek özünü ələ ala bildi. Başını yuxarı qaldırdı, külək elə bunu gözləyirmiş kimi onun üstünə hücum çəkdi, sinəsindən geri itələdi. Ayağı trosun üstündən sürüşdü. Ancaq var gücünü toplayıb ayağını yenidən trosun üstünə – əvvəlki yerinə qoya bildi. Kürəyinə isti tər gəldi… Nurbek gözlərini yumdu, elə bildi açanda hər şey keçib-gedəcək, ancaq gözlərini açanda, demək olar, heç nə görmədi – hər şey əvvəlki kimi fırlanmaqdaydı; ürəyi bulandı. O heç zaman ağlının ucundan keçirə bilməyəcəyi bir boşluğa, kabusların dolaşdığı bir xəyal aləminə düşmüşdü. Onu qara basırdı. Bu yeni aləmdə Nurbek elə bil təzə bir həyata başlayırdı. Keçmişdə başına gələnlər, indiki halı bir anda qatma-qarışıq şəkildə gözlərinin önündə canlandı. Bununla belə, beyninin dərinliklərində bir fikir durmadan vurnuxurdu – qətiyyən dayanmaq olmaz, irəliləmək lazımdır, ancaq irəliləmək; dayanmaq ölümə bərabərdir və o asta-asta, dayana-dayana da olsa, irəli gedirdi.

      Duzlu tər damcıları alnından sürüşüb ağzına axırdı. Əllərinə doladığı parça çoxdan cırıq-cırıq olmuşdu. Ovucları şişmiş, barmaqları taxtaya dönmüşdü, ağırlaşmış bədəni aşağı dartılırdı. “Özümü çaya atsam, necə olar? – Nurbek fikirləşdi. – Onsuz da məhv olmuş adamam, indən belə nə olasıdı ki! Bəs keçid necə olsun? Onu kim düzəldəcək? Deməli, Asiya Baydamtalın mənbəyinə gedib çıxa bilməyəcək? Deməli, onun xalq naminə gördüyü işlər yarımçıq qalacaq?”

      Nurbek qəddini düzəltdi, daha bir neçə addım irəli atdı.

      “Asiya! – o, ürəyində qıza müraciət etdi. – Mənə acığın tutmasın, incimə məndən, əlbəttə, mən sənin tayın deyiləm, mən cinayətkaram, qorxaq bir qaçağam, amma səni sevirəm! Hə! Boynuma alıram ki, bunu özümdən də gizlətmişəm!..”

      Çayın ortasına çatandan sonra Nurbek daha irəliləyə bilmədi. Əlləri taqətdən düşdü, hissiyyatını itirdi, ayaqları sözünə baxmadı. Tərs kimi ayağının altındakı tros da boşalmağa başladı. Görünür, harasa ilişib və onun ağırlığına tab gətirməyərək yerindən çıxıb. Hiss etdi ki, ayağını dirədiyi yeganə dayaq – tros yavaş-yavaş aşağı enir, yerində silkindi, ağız dolusu havanı ciyərlərinə çəkdi və bu zaman onu dəhşətli öskürək tutdu. Öskürək nəfəsini kəsirdi. Nurbekin nəfəsi təntidi, sinəsinin altından qalxan ağrı onu silkələdi. Qana bulaşmış əlləri boşaldı və eyni zamanda tros get-gedə daha da aşağı endi. Nurbek trosun üstündə otərəf-butərəfə yellənməyə başladı.

      “Əcəl! Əcəli çatdı!” – Baydamtal haray çəkib öz qurbanını gözləyirdi. Nurbekin barmaqları aralanmağa başladı.

      “Əcəl! Əcəl!” – Baydamtal səbirsizcəsinə hayqırırdı.

      – Su, bir qurtum su! – Nurbekin susuzluqdan ciyəri yanırdı.

      “Əyil, çaydan su götür! Sənin yanğını kəsməyə bəs edər, əyil!” – sanki kimsə onun qulaqlarına pıçıldayırdı.

      Nurbek var qüvvəsini toplayıb barmaqlarını sıxdı. Bu anda o, qolundakı saatın səsini belə eşidirdi. Bu inanılmaz olsa da, həqiqət idi. Çayın qulaqbatıran gurultusunun içində saatın ölçülü-biçili səsini aydınca ayırd etmək olurdu: “Çıq, çıq, çıq!” Burda saniyəbəsaniyə insan ömrü gödəlirdi! İnsan ömrü! Bu qısa zaman kəsiyində o, yaşamağın nə demək olduğunu başa düşdü…

      O, bütün iradəsini toplayıb başını geri atdı və dərə boyu qışqırdı:

      – Mən yaşayacam!

      …Nurbek özünü sahilə çatdırdı, çatan kimi də üzüqoylu yerə yıxılıb bir saata qədər meyit təki, qımıldanmadan yerdə qaldı. Onun alətləri götürüb geri qayıda bilib-bilməyəcəyi hələ məlum deyildi, ancaq buna heç ehtiyac da qalmadı. Sıxılmış tros boşaldı. Sahildəki burulğacın köməyi ilə Nurbek yedəyi yerinə qaytardı. Səhərə yaxın onun təmirini başa çatdırdı.

      Nurbek çaya tərəf endi, çəkmələrini çıxarmadan suya girdi və yalnız indi doyunca su içməyi özünə rəva gördü.

      O, suyu qurtum-qurtum, aram-aram içir və uşaq kimi gülürdü. O bu gün ömründə birinci dəfəydi ki, mübarizənin və qalibiyyətin bütöv şirinliyini duyurdu. Onun bu cür şücaət göstərməsi təkcə özünə görə deyildi, heç şan-şöhrət, ad-san üçün də deyildi. O bu igidliyi qarşısına ali məqsəd qoymuş Asiyanın böyük arzularının həyata keçməsi naminə göstərmişdi.

      – Hə, indi mən xoşbəxtəm! – Nurbek dedi. – Səhər tezdən Asiya Baydamtalın mənbəyinə gedəcək, artıq onun yolu açıqdır, keçid düzəlib!..

      Nurbek bəxtəvərcəsinə nəm və qumlu sahillə evə tərəf qaçdı. Evə çatan kimi karandaş götürüb bir kağıza səliqəsiz xətlə yazmağa başladı:

      “Asiya, mən haradan gəlmişdimsə, ora da gedirəm. Bəlkə, bir də heç vaxt görüşmədik, ancaq mən səni həmişə tam ecazkarlığınla ürəyimdə qoruyub saxlayacam. Acığın tutmasın, gülmə mənə, Asiya, sən mənim üçün… Əlvida, özündən muğayat ol… Hə, az qala yadımdan çıxacaqdı, onu da deyim ki, mən Gertseni axıradək oxuyub qurtara bilmədim, bağışla, bu kitabı da özümlə aparıram, axı mübariz insanlardan bəhs edən bu kitab sənin sevimli kitabındır… Səninlə təsadüfi görüşümüz ömrümün ən ağır və ən xoşbəxt günü oldu. Hər şeyə görə çox sağ ol, Asiya… Sən mənə çox şey öyrətdin… Məni sənin Baydamtal üzərində qələbəni hamıdan çox arzu edən dostun bil… Mən buna inanıram, Asiya, Baydamtalı ram edəcəksən…”

9

      Asılbay sübh tezdən oyanıb həyət-bacaya baş çəkdi, sonra atı suladı və vedrəni su ilə doldurub onu çimizdirməyə başladı. Günəş dağların arxasından təzəcə qalxırdı, Asılbay əlini qaşlarının üstə günlük eləyib ora boylandı. Çaydan su götürüb üzünə çilədi və bu zaman vedrə əlindən yerə düşdü. Asılbay Asiyanın pəncərəsinin qabağına qaçdı və var gücü ilə pəncərəni döyəcləməyə başladı:

      – Qalx,