Hekayələr. Чингиз Айтматов

tle>

      BAYDAMTAL ÇAYINDA

      Yenə coşub-daşdı Baydamtal çayı,

      Yoxla yaxşı-yaxşı bəndi, bərəni.

      Səni gözləyəcəm səhər olunca,

      Sevgilim, gəlməsən, qəm üzər məni…

(Talas vadisi qızlarının nəğməsi)

1

      Qəfil leysan tökməyə başladı. Bir göz qırpımında əmələ gələn boz-bulanıq sular selə döndü və yamaclardan sürətlə axıb yarğanlara doldu, sel qoca küknarları kökündən qoparıb qabağına qatdı, iri daşları üzüaşağı diyirlədi. Nələrə qadir olduğunu göstərən sel suları axırda Baydamtal çayına qarışıb gözdən itdi. Dərəyə sığmayan çayın bulanıq və köpüklü suları vadidə coşub-daşırdı. Artıq şər qarışmaq üzrə idi, buna baxmayaraq bulanıq və qəzəbli dalğalarını sahilə çırpan çayın səviyyəsinin get-gedə qalxdığını görmək mümkün idi. Hayqıran dalğalar sahil daşlarına çırpılaraq parçalanır və nalə çəkib geri çəkilirdi. Sel-suların bir anın içində yerindən qopartdığı sal daşlar dərədə gurultu qoparırdı.

      Uçurum dalğalara darısqallıq edirdi. Çayın gur axan yerində dalğalar bir-birinin belinə qalxır və yuxarı tullanırdı. Adama elə gəlirdi ki, dalğalar elə bu dəqiqə çayın üzərindəki kanata bənd olmuş yedəyi ağuşuna alıb aparacaq. Külək yedəyi yellədir, o isə yanıqlı-yanıqlı cırıldayırdı.

      Coşan çayın üstünə doğru sallanmış nəhəng qara qayalar isə bütün bunların onlara heç bir dəxli yoxmuş kimi etinasızcasına lal-dinməz durub-dayanmışdı.

      Balaca daxmanın həyətindəki it isə elə hey ulayırdı. Qaranlıq pəncərənin altında özünə yer eləmiş itin cansıxıcı “A-u-u-u…” ulartısı o qədər vahiməli səslənirdi ki, adam üşənirdi. Külək bu ulartını qabağına qatıb dərə boyunca yayırdı.

      Asiyanın gözlərinə yuxu getmirdi. Şimşək çaxanda isə lap qorxurdu, elə bil kimsə pəncərənin ağzında kibrit alışdırırdı və bu zaman bulanıq yağış suyu axan pəncərədən ona boylanan buludlar qulyabanıya bənzəyirdi. Hətta ona elə gəlirdi ki, bu əcaib varlıq pəncərəni döyür. Asiya qorxusundan əlindəki açıq kitabı sinəsinə sıxdı və təlaş içində gözlərini yumdu. Nəfəsini qısaraq bayırı dinşədi.

      Divarın o üzündə hidrotexnik Bektemirin ailəsi yaşayırdı. Oradan qırıq-qırıq sözlər və öskürək səsi eşidilirdi. Bu, Bektemirin atası – qoca Asılbay kişinin səsi idi. O, revmatizmdən əziyyət çəkirdi və görünür, bu gün onun sümükləri bir az da şiddətlə ağrıyırdı. Qoca artıq bir neçə dəfə ucadan səslənib iti söymüşdü:

      – İtil, Baykuren, rədd ol burdan! Kəs səsini, lənətə gəlmiş, görüm ulartın öz başını yesin!

      Sonra Asılbay Asiyanın pəncərəsinə yaxınlaşdı və öskürərək hirsli halda dilləndi:

      – Sən yatmamısan, Asiya? Hələ də işığın yanır. Yaxşısı budur, dincəl, qızım. Kitab oxumağa sonra da vaxt taparsan. Yoxsa qorxursan, hə?

      – Yox, atacan, narahat olmayın. Siz yatın, üstünüzü də qalın eləyin.

      – Elə dərd budur ki, yata bilmirəm də… Hava çox tutqundur. Bu sümükləri sınmış it də ki bir yandan pis-pis ulayır, nəsə ürəyim narahatdır, görüm elə öz başında çatlasın…

      Bu zaman içəridən gəlinin qəzəbli səsi eşidildi:

      – Aman Allah, bircə bu qoca sakitcə uzanıb yatsaydı… İndi uşağı oyadacaq! Nə yapışmısınız bu itdən? Ulayıb-ulayıb kəsəcək də…

      Ancaq Asılbay qulağı ağır eşitdiyindən öz işindəydi. O, yerini təzədən döşəyib uzandı və ucadan deyinməyə başladı:

      – Allah, sən bizi xata-baladan qoru! Görəsən, nə vaxta qədər çəkəcək? Baydamtal da ki yenə aşıb-daşır… Bir də gördün yedəyi kanatdan qoparıb apardı… Sonra di get bunu axtar… Hamısı Allahın cəzasıdır… Ax, belim qırılır, belim qırılır!..

      Dan yeri söküləndə dağların zirvəsinə təzəcə gün düşmüşdü ki, Bektemir atını yəhərləyib dərənin qayalı səmtinə doğru yola düzəldi. O tələsirdi… “Görəsən, qayalıqda vəhşi heyvanlar üçün qurduğu tələləri gecə ikən sel aparmayıb ki…”

      Artıq yağış kəsmişdi, ancaq buludlar islaq keçə kimi yerin üzərindən, özü də lap aşağılardan asılıb qalmışdı. Zirvələrdəki və döşlərdəki qar örtüyü ağ-göyümtül rəngə çalırdı, qar gecə ikən hissediləcək dərəcədə aşağı yatmışdı. Qarlı yamaclardan üzüaşağı, dərə boyu zəhlətökən bərk külək əsirdi. Yerə yaprıxmış otlar və kollar sularını silkərək qamətlərini dikəldirdi.

      Cığır çox sürüşkən idi. Ona görə də Bektemir atını asta sürürdü: at addım-addım irəliləyirdi. O, atın yüyənini buraxıb öz işləri haqqında düşünürdü. Birdən at sanki yerə mıxlanıb qaldı, sahibinin onu mahmızlamasına baxmayaraq, yerindən dəbərmədi. “Buna nə oldu belə, nədən ehtiyatlanır?” – Bektemir fikirləşdi və ətrafı gözdən keçirdi… Cığırdan bir neçə addım aralıda bir adam yerə sərilib qalmışdı. Bektemir heyrətindən atın belindəcə donub-qaldı. Daşlı enişdə üzüüstə yıxılmış adamın cırıq gödəkcəsinin altından çıxan çiynindən və başından qan axırdı.

      “Görəsən, ölüb, yoxsa hələ sağdır?” – Bektemir atı onun yanına sürdü: “Kim ola bilər, görəsən?”

      Baydamtalın ətrafında yaşayış yoxdur, bura ən yaxın kənd azından onlarca kilometr aralıdadır. Doğrudur, hərdən ovçular gəlib buralara çıxırlar, amma onların hamısı tanıdığı adamlardır, üstəlik, ovçuların hamısı, adətən, hidrotexniki məntəqədə dayanır, ovla bağlı Bektemirlə məsləhətləşirdi. Axı bu adam heç ovçuya da oxşamır. Saçlarını şəhərlilər kimi vurdurub, paltarında yağ ləkələri, qolunda da saat var.

      Bektemir diqqətlə ətrafı nəzərdən keçirdi. Aydın məsələdir ki, bu adam bütün gecəni yağışın altında qalıb. Yarğandan axan gilli palçıq onun üzərini yarıyacan örtmüşdü. Özü də cavan adama oxşayırdı. Dirsəklərindən cırılmış gödəkcəsindən hiss olunurdu ki, yuxarı dırmaşmaq üçün o ki var əlləşib. O indi də elə uzanmışdı ki, sanki sürünürdü: sağ əli qabağa doğru uzanmışdı, barmaqları daşa pərçimlənib qalmışdı. Haradan, hansı tərəfdən gəlirmiş, görəsən? Yəqin etmək mümkün deyildi – yağış bütün izləri yuyub aparmışdı.

      Birdən adam yerində qurcalanmağa və zarımağa başladı.

      “O hələ sağdır!” – Bektemir sevincək atdan endi və onun əlindən tutdu:

      – Ey, eşidirsən məni? Eşidirsən?..

      Ondan cavab gəlmədi. Bektemir çətinliklə də olsa onu arxası üstə çevirdi, köynəyinin düymələrini açıb əlini onun sinəsinə qoydu. Ürəyi döyünürdü. Bektemir onun ciblərini axtardı, komsomol biletindən başqa bir şey yox idi. Biletin islanmış səhifələri bir-birinə yapışmış, yazıların mürəkkəbi yayılmışdı. O çətinliklə üç söz oxuya bildi: “…Aliyev Nurbek… 1930…”

      – Çox maraqlıdır! – Bektemir başını buladı. Sonra Nurbeki yəhərə qaldırmaq üçün atını münasib yerə çəkdi.

2

      “Penisillin qurtarır, nə edək?” – bu, Nurbekin eşitdiyi ilk sözlər oldu; çətinliklə qavradığı səslər sanki lap uzaqlardan gəlirdi. Ancaq o dərk edə bilmirdi ki, bunu deyən kimdir və söhbət kimdən gedir. Nurbek gözlərini açmağa çalışdı, ancaq bacarmadı, sadəcə, buna gücü yetmədi, ona elə gəldi ki, qaranlıq bir dərənin dibinə yuvarlandı.

      Sonra Nurbek hiss etdi ki, kimsə onun ağzına su damızdırır. Soyuq su damcıları çənəsindən axıb sinəsinəcən getdi. Nurbek gözlərini açdı. Bu dəfə o, sinəsinə doğru əyilmiş adamın dediyi sözləri açıq-aydın eşitdi:

      – Bax, Asılbay ata. O, gözlərini açdı!

      Nurbek səsdən ayırd etdi ki, bunları deyən qız və ya gənc qadındır. Ancaq onun üzünü görə bilmədi. O hər şeyi dumanlı şəkildə görürdü. “Yəqin, yuxu görürəm”, – Nurbek fikirləşdi. Bu zaman ikinci bir səs eşidildi, bu, deyəsən, yaşlı bir adamın səsinə oxşayırdı:

      – Hə, qızım,