Quo Vadis Europa?. Andrzej Stanislaw Budzinski

^[19] wobec świata rzeczy cielesnych. Świat idei składał się z nieskończonej liczby idealnych i doskonałych obiektów, takich jak np. bryły platońskie, które są bardziej realne i rzeczywiste od przedmiotów materialnych. Obiekty te są wieczne, co znaczy, że nie były nigdy stworzone ani nie mogą ulec zniszczeniu. Idee tworzą hierarchię, wśród których najwyższą jest idea Dobra, obdarzająca inne idee bytem i poznawalnością. Naczelnymi ideami u Platona były: dobro, piękno i prawda. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość ^[20] .

       2° Dusza i Demiurg – Budowniczy Świata

       Oba światy, świat idei i świat materialny, według Platona, są odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Jedynymi odstępstwami od tej reguły jest ludzka dusza i Demiurg-boski budowniczy świata. Jak więc możliwe jest poznanie prawdziwego bytu i przejście od świata rzeczy do świata idei? Wiedzę o ideach rzeczy, według Platona, zdobywamy poprzez umysł, czyli duszę. Schemat platońskiej koncepcji duszy przedstawić można następująco:

        dusza jest nieśmiertelna i ona jest motorem napędzającym ciało;

        dusza, zanim przyoblekła się w ciało i zamieszkiwała w nim niczym „ślimak w skorupie”, przebywała w świecie idei;

        dusza, zstępując w ciało, zapomina o wszystkim, czego nauczyła się w świecie idei;

        dusza, chcąc zdobyć wiedzę musi przypomnieć sobie to, czego doświadczała w świecie idei [21] .

       3°. Etyka

       Dobro według Platona jest pamięcią o świecie idei, w którym panują „idealne” stosunki; zło, natomiast, jest brakiem tej pamięci. Zło wynika więc z niewiedzy. Pogląd ten wywodzi się od Sokratesa i zwany jest intelektualizmem etycznym. Dążenie do dobra zostanie po śmierci wynagrodzone poprzez powrót duszy do świata idei, podczas gdy dusze nierozumne zostaną ukarane ponowną utratą życia i wcieleniem. Ta koncepcja etyczna nawiązującą do podziału duszy na trzy części została uzupełniona przez teorię cnoty. Każdej części duszy odpowiada właściwe jej dobro. Zadaniem części rozumnej jest osiągnięcie mądrości, zadaniem niższych części jest podporządkowanie się rozumowi:

        popędliwość osiąga się poprzez męstwo (stałość),

        pożądliwość poprzez umiarkowanie (panowanie nad sobą).

       Harmonię między częściami duszy gwarantuje cnota sprawiedliwości. Koncepcja ta została przyjęta przez chrześcijaństwo pod nazwą czterech cnót kardynalnych.

       4°. Teoria państwa

       Idealne państwo polega na podziale zadań i w którym znajdują się trzy stany społeczne:

        stan uczonych (władców-filozofów) dbających o rozumne kierowanie państwem i umożliwiający prowadzenie przez pozostałych obywateli rozumnego i cnotliwego życia;

        stan strażników (wojskowych) dbających o wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa;

        stan żywicieli, zapewniających zaopatrzenie wspólnoty w potrzebne dobra materialne.

       Platon kładł ogromny nacisk na hierarchię społeczeństwa. Utożsamiał losy państwa z losem klasy rządzącej. Aby państwo było trwałe, potrzebna jest mu silna pozycja arystokracji. Osiągnąć ją należy przez swoisty kolektywizm, który polega na zrównaniu arystokraci względem siebie, aby nie było między nimi zazdrości, która prowadzi do podziałów. Państwem powinni rządzić najmądrzejsi, a więc filozofowie, ponieważ jedynie oni posiadają prawdziwą wiedzę i potrafią odtworzyć w umyśle wizję idealnego państwa, do którego realizacji będą dążyć.

       Nadrzędną wartością dla Platona jest sprawiedliwość, lecz rozumiana inaczej od naszego sposobu pojmowania jej. Dla Platona najważniejsze było państwo i jego dobro. Wszystko, więc, co prowadzi do dobra państwa, jest dobre. Nawet kłamstwo rządzących, jeśli służy dobru państwa. Sprawiedliwe dla Platona jest to, aby każdy robił to, co do niego należy. Każdy ma pewne zdolności i powinien je rozwijać i realizować w swoim życiu dla dobra państwa. Podstawę państwowości, według Platona, stanowi wychowanie przechodzące kolejne szczeble wtajemniczenia, co odpowiada etapom przypominania sobie zapomnianych idei świata. Stan filozofów powinien być konsekwencją kształcenia oraz starannego doboru. Nauka ta powinna obejmować studia w zakresie różnych materii: matematyki, astronomii, muzyki, dialektyki oraz okres praktycznej działalności politycznej. Dwa wyższe stany powinny całkowicie poświęcić się dobru wspólnoty, wyrzec egoizmu i własności prywatnej (także kobiet i dzieci). Według Platona, nie należy wtajemniczać zbyt wcześnie w politykę młodych ludzi, ponieważ są skłonni do zmian i reform, co według rozumowania filozofa jest czymś złym, bo każda zmiana oddala od doskonałych idei.

       5° . Czy Platon był heretykiem?

       Widzimy, że między oficjalną wiarą Starożytnej Grecji i filozofią Platona nie ma zbieżności, wręcz przeciwnie często są one w opozycji. Z tego możemy zrozumieć, że jego filozofia nie miała zbyt wielkiego wpływu na społeczeństwo hellenistyczne w czasach, w których żył. Była raczej teoretyczna niż praktyczna. Wobec tej sprzeczności spróbujmy odpowiedzieć na pytanie: Czy Platon był heretykiem z punktu widzenia religii tradycjonalnej panującej w jego czasach? Jednym z fundamentalnych elementów religii Starożytnej Grecji były mity. Co Platon o nich myśli? Mit u Platona pojawia się w kontekście wychowania młodzieży w jego dziele „Państwo” , które bez wątpienia ma wielką wartość i w wielu aspektach jest nadal aktualne, pomagając zrozumieć wiele procesów społecznych także w dzisiejszych czasach. Otóż zdanie Platona wobec mitów nie jest pozytywne i według niego nie są one odpowiednimi narzędziami w wychowaniu młodzieży.

       Termin mythos przez greckich historyków: Tukidydesa, Herodota i Diodora Sycylijskiego był używany dla wyróżnienia nieprawdziwego, nierealnego opowiadania. Ci dziejopisarze określali nim, między innymi, opowiadania o przygodach bogów czy herosów, które wyraźnie oddzielali od przedmiotu swoich dzieł, czyli prawdy historycznej ^[22] . W napisanym około 360 p.n.e. „Państwie” Platon stwierdził, że mythos oznacza nieprawdziwe, a w konsekwencji naganne moralnie, opowiadanie o bogach ^[23] . Wobec takich stwierdzeń można posądzić Platona o herezję, dlatego że mitologia nie była dla greków tylko zwyczajnym zestawem niesamowitych opowieści, ale świadectwem i podstawowym elementem ich religijności i wiary. Dowodem na to jest, że za bezbożność został zamordowany Sokrates, który był mistrzem Platona. Stwierdził on, że mity, które mówią o życiu pozagrobowym i niecnych czynach bogów są nieprzyzwoite. Platon mity nazywa fałszywymi opowiadaniami ułożonymi przez poetów, takich jak Hezjod i Homer w przeciwieństwie do prawdziwych faktów, przez które rozumie np. historię. Warto zadać pytanie: Dlaczego Platon uważa mity za fałszywe i, że nie należałoby ich rozpowszechniać? Oto niektóre jego wypowiedzi: „przede wszystkim największa nieprawda i dotycząca istot największych. Nieładnie nakłamał ten, co ją opowiedział, jak to sobie Uranos poczynał, jak o nim powiada Hezjod, i jak się znowu Kronos na nim pomścił. A znowu czyny Kronosa i to, co mu syn zrobił – nawet gdyby to była prawda – to nie uważałbym, żeby to należało tak sobie opowiadać ludziom głupim i młodym, tylko najlepiej to przemilczeć, a gdyby już jakoś trzeba było o tym mówić, to tylko pod osłoną największej tajemnicy i niechby tego słuchało jak najmniej osób, po złożeniu ofiary nie z wieprza, ale z czegoś wielkiego i co by trudno było dostać, aby liczba słuchających była jak najmniejsza” ^[24] . Z tego, co napisał Platon możemy zrozumieć lepiej dlaczego ma negatywne zdanie o mitach. Otóż, według filozofa, mity nie wpływają dobrze na wychowanie młodzieży, bo przedstawiają Bogów dokonujących czynów, których