Quo Vadis Europa?. Andrzej Stanislaw Budzinski

jednak często używane w starożytności. Popularniejszy był podział świata na terytoria barbarzyńskie i na ziemie zamieszkane przez Greków, a później należące do wielkiego imperium rzymskiego ^[9] .

       Nazwa Europa zaczyna pojawiać się po raz pierwszy dopiero w czasach Imperium Karola Wielkiego, to znaczy w VIII w. n.e. Nazwa Europy powraca w XV w. i tym razem odnosi się do całego chrześcijaństwa zagrożonego przez inwazję Turecką. W takim sensie używa jej np. wielki humanista, Eneasz Sylwiusz Piccolomini, późniejszy papież Pius II. Dla Piccolominiego Europa jest naszą ojczyzną, naszym domem. Stopniowo też nazwa „chrześcijaństwo” w sensie kręgu cywilizacyjnego, tak zasadnicze dla średniowiecza, zaczyna ustępować, z przemijaniem średniowiecza, świeckiej nazwie Europa ^[10] . Bardziej konkretna definicja Europy zaczyna obowiązywać po drugiej wojnie światowej. Aby uniknąć dalszych krwawych wojen, podejmuje się próbę nadania wspólnej tożsamości wszystkim obywatelom, którzy zamieszkują w granicach określonych przez termin Europa.

       Zwykle przyjmuje się, że Europa rozciąga się od Oceanu Atlantyckiego na zachodzie do gór Ural na wschodzie oraz od Oceanu Arktycznego na północy do Morza Śródziemnego, Morza Czarnego i gór Kaukaz na południu.

       Historia Europy obejmuje historię cywilizacji ludzkiej na kontynencie europejskim od pojawienia się pierwszych ludzi aż do czasów współczesnych. Jej historię możemy podzielić na cztery epoki historyczne:

        Starożytność-obejmująca okres do 476 r. n.e., to głównie cywilizacje basenu Morza Śródziemnego – grecka i rzymska [11] . W tym okresie dokonuje się fenomen migracji plemion barbarzyńskich, w szczególności Hunów i Germanów na terytorium Cesarstwa Rzymskiego i innych terenów Europy. Dokonuje się to u schyłku starożytności i u początków średniowiecza (IV-VI wiek). Proces ten radykalnie odmienił obraz kontynentu europejskiego, doprowadził bowiem do zmian etnicznych na dużych obszarach, wyznaczył koniec starożytności i pociągnął za sobą upadek cesarstwa rzymskiego [12] .

        Średniowiecze-to okres dominacji na kontynencie chrześcijaństwa oraz kształtowania się wielu państw współczesnej Europy. Epoka ta trwała do czasu wielkich odkryć geograficznych, za których symboliczną datę można przyjąć rok 1492 [13] , w którym Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę. Jest to data kończąca epokę średniowiecza.

        Nowożytność-obejmująca lata 1492–1789, to czas rozkwitu renesansu, pojawienie się reformacji i wojen religijnych na kontynencie. Okres ten obejmuje też dobę baroku i oświecenia. Data symboliczna kończąca ten okres to wybuch Rewolucji Francuskiej.

        Początek Historii najnowszej jest połączony z Rewolucją Francuską (1789–1799), która doprowadziła do głębokich zmian polityczno-społecznych w Europie. Historia najnowsza kontynentu to okres XIX-wiecznych imperiów europejskich ukształtowanych po kongresie wiedeńskim w 1815 r. Obejmuje on również I wojnę światową, okres międzywojenny, II wojnę światową, a także zimną wojnę, upadek systemu komunistycznego w wielu krajach Europy i powstanie Unii Europejskiej.

       1. Starożytna Grecja

       Starożytna Grecja ma wielki wpływ na rozwój Europy jest bowiem uważana za kolebkę zachodniej cywilizacji europejskiej. Jej religia, filozofia, kultura, sztuka i mitologia zostawiły niezatarty ślad w kulturze Starego Kontynentu przekazane szczególnie przez Imperium Rzymskie, którego ekspansja doprowadziła, z jednej strony, do upadku starożytnej Grecji, a z drugiej do rozpowszechnienia jej bogactwa cywilizacyjnego. To prawda, suwerenne greckie i hellenistyczne państwa-polis zniknęły z mapy politycznej, jednak ich kultura wciąż trwała, mając silne oddziaływanie w Imperium Rzymskim. Wschodnia połowa tego Imperium pozostała greckojęzyczna, a część elementów greckiej kultury przyjmowały także inne państwa Wschodu i Zachodu ^[14] .

       By bardziej zrozumieć mentalność europejską musimy zacząć od źródła, to znaczy od greckich filozofów. Oni właśnie są początkiem myśli europejskiej. Pierwsze pytanie, by zrozumieć myśl grecką to: czym jest filozofia? Słowo Filozofia składa się z dwóch części: philos (miłość) i sofia (mądrość), czyli:

        od miłości do mądrości,

        od mądrości do miłości,

        prawdziwa mądrość jest w miłości,

        miłość jest prawdziwą mądrością,

        prawdziwa mądrość jest miłością!

       Filozof jest więc człowiekiem, który kocha mądrość i szuka jej. Po co? By stać się jeszcze mądrzejszym. Znaleziona mądrość wznieca w nim jeszcze większą miłość, ta z kolei wznieca w nim jeszcze większą mądrość. Widzimy więc, że filozof jest człowiekiem, który rośnie w miłości i mądrości. Musimy wiedzieć, że każdy z nas jest filozofem, bo nie możemy nimi nie być. Wypływa to z naszej natury. Oznacza to, że możemy poznać mądrość i przez nią poznać miłość. Dlaczego? Ponieważ fundamentalną rzeczą w filozofii są poszukiwania odpowiedzi na pytania, które stawia nam samo życie. Każda znaleziona odpowiedź sprawia, że jesteśmy mądrzejsi. Mądrość, natomiast, przybliża nas do Miłości. Cel filozofii i filozofa jest to wzrost w mądrości i miłości. Wiemy, że poznanie Miłości i Mądrości nie mają końca.

       Filozofia jest naturalną mądrością ponieważ jej źródłem jest ludzki umysł (ratio) i ludzkie doświadczenie (Humanae Vitae), które poprzez obserwację i refleksję są w stanie dać nam odpowiedzi w sposób naturalny, zgodnie z ludzkimi zdolnościami i ograniczeniami. Widzimy, że te umiejętności umysłu ludzkiego poparte doświadczeniem, doprowadziły filozofię grecką do niezwykłego odkrycia, do tego stopnia, że cała teologia Kościoła opiera się na myślach i teoriach dwóch greckich filozofów: Platona ^[15] i Arystotelesa ^[16] . W tym sensie f ilozofia jest służebnicą teologii! Teologia opiera się na naturze. Doskonale określa to sekwencja łacińska: „Gratia supponit et perficit naturam” - Ł aska nie znosi natury , lecz ją uszlachetnia! Możemy to wytłumaczyć w prosty sposób. Jeśli łaska znajdzie naturę złotą-buduje na złocie. Jeśli znajdzie diamentową-buduje na diamencie. Błotnistą-buduje na błocie. Gnojową-buduje na gnoju. Z tego, co pozostawili nam filozofie greccy możemy zrozumieć, że umysł ludzki ma wielkie możliwości, jest oceanem mądrości i miłości. Właśnie te dwie cnoty stoją u podłoża kultury europejskiej: mądrość i miłość.

       1.1. Platon

       1°. Ontologia ^[17]

       System Platona był próbą rozstrzygnięcia dylematu, jaki dręczył filozofów przed-platońskich, który wynikał z pytania: czym jest byt? Grecy mieli tradycję rozumienia bytu w kategoriach absolutnych, tzn. przyjmowali, że coś, co naprawdę „jest” powinno być od zawsze i takie same. Byt jest, a niebytu nie ma, czyli coś, co jest naprawdę, musi istnieć wiecznie i musi być niezmienne, bo inaczej jest tylko jakimś „pseudo bytem”, który jest stale zagrożony zmianą lub zniknięciem. Ten pogląd stał w sprzeczności z rzeczywistością obserwowaną zmysłami, która jest pełna zmian i niestabilności. Jak Platon tłumaczy ten konflikt między wiecznością bytu i jednocześnie jego niestabilnością? Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem materialnym jest relacją wzorczą. Idee są wzorami i paradygmatami rzeczy fizycznych. Wymagało to przyjęcia istnienia swoistego mechanizmu „emanacji” idei w przedmioty materialne. Mechanizm ten, zdaniem Platona, jest niedoskonały, ponieważ na drodze od idei do przedmiotów materialnych następuje wiele przekłamań, podobnie jak to jest z cieniem przedmiotów