Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey. Charl-Pierre Naudé

ingestrompel het vir troos. Die kind was verpletter oor wat gebeur het.

      “Dit was nadat ek vroeër die petalje met my oor teen die ysglasdeure afgeluister het,” het Alwyn my vertel.

      5

      WAT ALWYN MY NOG VERTEL HET

      “Hy was lateraan net nie by sy volle positiewe nie. Dit het gelyk of hy wegkruip vir die wêreld, jy weet, binne-in homself. En, nou ja, ons weet waar dit vir hom geëindig het. My pa wou hê die weermag moet hom oproep dat hy uitgestryk kon word.”

      Ons het in die voorvertrek van die drukpers langs die Heidelberg op regopstoele gesit en gesels, ek en Alwyn. Hy het op my aandrang oor sy broer gepraat. In die oorkantste hoek was my drukpers se marmersteen, wat iemand teen dié tyd seker as ’n grafsteen iewers gebruik.

      Nadat ek hom vertel het ek wil ’n boek skryf, het Alwyn ingestem tot ’n reeks onderhoude. Dit was toe al die vroeë jare tagtig en ons het af en toe bymekaargekom wanneer hy van Bloemstad oorgery het om vergeefs na die plaas, wat teen hierdie tyd in sy hande was, om te sien. Hy het homself reguit gemaak teen die stoel se rug en ’n veraf blik in sy oë gekry.

      “Ek weet nie hoeveel jy weet nie, Hermanus, so ek begin maar voor. Dirkie was so twintig. Ons praat 1972. Sonder matriek uit die skool. Hy het steeds in die aangeboude woonstelletjie by my ma-hulle gewoon. In sy eie private wêreldjie.

      “Dié jaar, soos die vorige jare, het hy maar gewag om in die weermag op te gaan. Hulle sou nog nie geweet het van sy probleme nie.

      “Terloops, wanneer gaan dit eindig, Verdomp, hierdie skynvrede? Diensplig gaan seker een van die dae drie jaar word? Ek stel dit self maar so lank moontlik uit.”

      “Ja-nee, bly dis nie my deel nie. Een van die oues van dae, mos,” skerts ek.

      “In elk geval,” sê Alwyn, “jaar ná jaar is Dirkie se oproep oorgeslaan. ’n Jammerte, want hy was nie universiteitsmateriaal nie. En daar was die probleem dat hy nie getel kan word nie.”

      Dit is tot vandag toe een van die vreemdste stories wat ek in my lewe gehoor het.

      “Wat gaan van jou word as hulle jou nie kan tel nie! was my ma se kommer. Sy sou aanhoudend dié soort uitroepe kwytraak en huilerig raak. Jy kan die situasie verstaan, Hermanus. Dit het gelyk of Dirkie die vermoë kortkom om amptelik te bestaan.”

      Wat ’n hartseer storie, en ek maak toe maar ’n soort grappie om die lug dunner te kry. “Amper soos die swartes …”

      Alwyn het gelag, maar sonder oortuiging. “Amper só. Elk geval, die kadette-onderwyser, ou Smittie, wat so gesluk het aan sy woorde dat my ma gesê het hy sluk lugaartappels, het gedink Dirkie is ’n weermagrisiko. Sy gevoel was moenie hoop nie. Maar pa was onkeerbaar. Hy’t self Tempe toe gery en gevra dat my broer opgeroep word.

      “Verdomp,” het Alwyn Verwey gesê en in vertroue na my oorgeleun waar ek agter my proefleeslessenaar sit. “Sy verdomde vorms kon óók nie getel word nie!” Ons skater. Maar ek besef die saak was ernstig.

      “In elk geval, die intussenlewe vat mos maar sy loop. Toe ek een naweek van Bloem af by my ouers kuier, vertel Dirkie my van sy besoekies aan Anna. So twee of drie. Hy was volslae verlief op dié Anna-meisie. Waar in die wêreld is sy nou? In elk geval, aanduidings was sy was erg oor hom ook. Dit was miskien een van die laaste kere dat hy op ’n logiese manier met my gepraat het.”

      6

      LAASTE SON OP DIE DASHBOARD

      Alwyn het maar net sy kop geskud. Die res van die storie kon hy eers ’n paar weke later uitkry. Toe ons groet het ek vir hom gesê dis reg so, later is reg.

      Daardie was die middag toe ons in die dorp se teekamer, genaamd Die Teekamer, gesit het. Houttafeltjies met plastiekkleedjies. En die ongelyke vloer se rooigeverfde sement. Op die toonbank het ’n suisende handradio, van daardie met die metaalvoorskootjie, bietjie agtergrondmusiek en nuusbulletins verskaf.

      Alwyn het dit juis dié keer gehad oor ’n reeks radiopraatjies deur ’n destydse voorligter wat bekend was as die Voorligter, en hy het verwys na sy invloed op Dirkie. Dirkie was een van die Voorligter se getrouste luisteraars.

      “Ek self het in my jonger dae na die program geluister,” het Alwyn vertel. “Die Jeugaksie het dit aanbeveel. Ek het die praatjies goed geken. Die naam was ‘Lig van die kansel’. Net die vorige week het die Voorligter een van die vorms van trou, naamlik landstrou, afgehandel. Daarna was die verhouding en die huwelik aan die beurt, as ek reg onthou.

      “Ek kan die Voorligter nog in my gedagtes hoor. Kyk, elke mens het net één lewe, geskenk deur God. Altyd die ding van één, die énigste, jy weet, dié klas van ding. Maar in elk geval, wie was ek om te stry? Die Voorligter het groot gewag gemaak daarvan dat God bepaal het ons moet hierdie één lewe in Suid-Afrika deurbring, daarom moet ons aan ons vaderland getrou wees, ons enigste vaderland.

      “Ek onthou nog die dag toe hy van hedoniste gepraat het, Verdomp. Ek bedoel nou Dirkie. Hy het dit soos die Voorligter uitgespreek: jéédoeníste, ’n soort mens, soos humaniste, maar miskien nader aan ’n soort dier, het die Voorligter verduidelik. Met groot besorgdheid nogal gepraat oor hierdie mensdiere.

      “Asof hy die spesie graag wou red, hulle miskien by die naaste dieretuin wou besorg omdat hy geweet het wat goed is vir hulle. Nou kyk, dis dié soort praatjies waarna my boetie gesit en luister het.

      “Ek self het die Voorligter op ’n dag hoor sê: Die hedonis glo net in een lewe, nè? Maar ai, hier het ons ’n bewys van die Bose se verdraaiings. Al is daar net een lewe, moet mens nie dink hierdie lewe is die einde nie, nè? Daar is nóg ’n lewe wat wag. In die Ewigheid.

      “Dié klas van ding, altyd die ‘nè’ wat die Voorligter bygevoeg het. Die Voorligter was ’n subtiele man. Altans, so het hy oorgekom.”

      “’n Subtiele dieretemmer …” het ek geskerts. (In die jare tagtig is ons alreeds vryer in ons gesprekke as in die sewentigs.)

      “Nou ja, jy weet dan. Dirkie het aanvanklik om een rede geluister, die musiek, die versoeke wat sou volg. Maar die woord ‘hedonis’ het hom gepla, dié dat hy my daaroor gevra het. Hy was bang vir hierdie toestand, vir die siekte van hedonisme!”

      Nou het Alwyn geskater, maar met groot terugwaartse begrip vir die Voorligter, het dit gelyk. Hy was nie die opstandige tipe nie, onse Alwyn. Ek ook nie. Ons was wit mense.

      “Hy’t op ’n kol begin huil, Verdomp. Toe vra ek hom: Waaroor nou, my boetie? Hy wou weet of hy ’n landsverraaier is omdat die weermag hom nie oproep nie. Hy het aangehou oor die Voorligter se ding van landstrou, en hy was daarvan oortuig hy het landstrou verbreek. Ek wou hierdie Voorligter toe eintlik net regsien, jy weet. Want wat my boetie van sedes en waardes en landstrou geweet het, was baie letterlik. Hy wou maar net tot elke prys die regte ding doen. Dis nou eenmaal die vloek van ons volk, die sogenaamde regte ding, jy weet. As jy weer sien, was dit net alles verkeerd.

      “Dirkie kon goed bestuur. Dis die een ding wat hy nog in daardie stadium moeiteloos gedoen het. Dié dat my pa dit toegelaat het. Dit het ’n kalmerende effek op hom gehad.

      “En toe vra hy my: Moet mens vóór weermag trou of wag tot later? Jong, wat ek van vroumense geweet het, was gevaarlik, nou nog. Maar ek het sy vragies tot die beste van my vermoë beantwoord.

      “Die pad na Anna-hulle se huis het by die blinkvuurlampe, by die padwerke, verbygeloop. Jy weet mos wat dit was, daardie blinkvuurlampe? Nou ja, die karradio was aan. ’n Ent verder aan die linkerkant was die beroemde padkamp.

      “Dirkie het die Voorligter se stem aan my beskryf … Hy het … hy het, verskoon my tog, meneer Verdomp,” ’n bewoëndheid het Alwyn oorval, “… hy het gesê die Voorligter klink louwarm, soos … laatagtermiddagson as dit op die dashboard skyn. Dis mooi, het ek nog gedink. Dit het so … verganklik geklink. Hoe sê die Prediker? Soos dou op die grassies. Of was dit Langenhoven? Die twee is baie naby aan mekaar,” het Alwyn gesê.

      “In