Narsiste, psigopate, stalkers en sadiste. André le Roux

in staat is om lief te hê en liefgehê te word. Hulle weet wanneer hulle te selfgesentreerd raak. Dan maak hulle dit reg. Narsiste in die middel bring die beste in ander mense uit. Hulle dink nie net aan hulself nie. (Vergelyk Kernberg wat meen kwaadaardige narsiste lê juis in die middel.)

      “Net mense wat nooit spesiaal voel nie of die heeltyd spesiaal voel, is ’n bedreiging vir hulself en die wêreld,” sê Malkin. Vir hom het alle narsiste hierdie een gemene deler: Hulle wil spesiaal voel.

      Malkin meen narsisme – gesond of sleg – is wisselend. Vir sommige narsiste is dit ’n gewoonte wat wissel na gelang van lewensomstandighede en ouderdom. Almal weet hoe selfgesentreerd adolessente kan wees, maar by verre die meeste kom weer reg.

      Dink daaraan as ’n multidimensionele kontinuum, soos bloeddruk, sê Babiak en Hare. Bloeddruk kan wissel van gevaarlik laag tot gevaarlik hoog – hipotensief tot hipertensief – en tussenin is alle ander grade van bloeddruk moontlik, party normaal en ander rede tot kommer.

      Ons almal toon eienskappe van narsisme, psigopatie, ensovoorts. Maar net ’n bietjie. Party mense is opperste narsiste, ander bloot selfgesentreerde en onaangename mense. Dit is dus nie nodig om vir alle narsiste en psigopate te skrik nie. Hulle kan selfs jou goeie vriende wees. Intelligent, talentvol, vermaaklik.

      Deur persoonlikheidsteurings op ’n glyskaal te plaas verstaan ons dit dalk beter en kan ons makliker sien met watter soort mens ons te doen het. Net aanstootlik of ook gevaarlik? Dan maak dit nie saak of jy narsiste en psigopate op een glyskaal plaas of elk op sy eie skaal nie.

      M.E. meen dis juis die kontinuum wat sosiopate (die term wat sy bo “psigopate” verkies) en nie-sosiopate nader aan mekaar bring as wat mense wil toegee.

      “Miskien het jy baie meer gemeen met sosiopate as wat jy sal wil dink. Miskien is dit net een groot, lang spektrum met net ’n paar mense aan die uiterstes en die res nader aan die middel saamgebondel.”

      Gelukkig is ons nie almal dieselfde nie. En gelukkig lyk ons ook nie dieselfde nie.

      4. Die foto-toets

      Die antieke Grieke het dit geglo en in die Middeleeue het swendelaars dit gebruik om geld uit goedgelowiges te maak.

      Fisiognomie of fisionomie (gesigontleding) is die idee dat jou persoonlikheid afgelei kan word uit die vorm van jou gesig of hoe jy lyk, want jou temperament vind neerslag in jou gesig. Jou gesig wys dus of jy “eerlik” of “skelm” is. Iemand wie se oë na aan mekaar sit, sal kwansuis skelm wees. Of as jy ’n bietjie soos ’n bobbejaan lyk, het jy eienskappe van ’n bobbejaan, wat dit ook al is.

      In die negentiende eeu het Charles Dickens, Thomas Hardy en Charlotte Brontë en vele ander skrywers ná hulle hul fiktiewe karakters beskryf op grond van fisiognomie. Later sou kenners glo dis eerder jou gedrag wat wys watter soort mens jy is (patognomie).

      Fisiognomie is ’n pseudowetenskap. Dit werk nie. Maar tot vandag toe glo baie mense daaraan, nes hulle Madame X se kristalbal of handpalmlesery en teeblare of dierefluisteraars glo.

      Maar kan die slegte ouens wel uitgeken word op grond van hul gesigte?

      In ’n eksperiment, “The Accuracy of Inference About Criminality Based on Facial Appearance”, aan die Cornell-universiteit in New York, het navorsers kop-en-skouers-foto’s van 32 jong Kaukasiese mans in hul twintigs aan deelnemers gewys en hulle gevra om sestien veroordeelde misdadigers – van moordenaar tot verkragter tot dief en dwelmsmous – uit te ken teenoor sestien wetsgehoorsame mense.

      Verbasend genoeg kon die deelnemers dit taks om taks met heelwat sukses doen. (Jy kan kyk hoe jy vaar deur “Accurate inferences of criminality from faces” te google – die foto’s is op etlike webwerwe te sien.)

      Wat mense egter nie kon doen nie, was om die verskillende sóórte misdadigers uit te ken. (Party mense kan wel.) Te verstane, want misdadigers is gewoonlik skuldig aan meer as een soort misdaad. Maar dit maak ook nie saak na watter soort misdadiger iemand lyk nie. As hy soos ’n misdadiger lyk, is dit genoeg rede om hom te vermy …

      Wat die navorsers ook vasgestel het, is dat vroue gesigsuitdrukkings beter lees as mans – waarskynlik vanweë hul groter empatie, maar dis bespiegeling. Vroue kon dus meer misdadigers uitken as mans.

      Waar vroue wel sleg gevaar het, was toe hulle spesifiek verkragters moes uitken. Wat sin maak, sê die navorsers, want die verkragter moet die vrou kan mislei om haar vertroue te wen. Hy moet aanvaarbaar lyk, anders gaan hy sy potensiële slagoffer afskrik. Vroue het die verkragters boonop meestal nie as misdadigers geïdentifiseer nie, maar as “goeie” ouens.

      Hoe maklik raak vroue nie deurmekaar met die verkeerde man nie!

      Wanneer die polisie identikits van misdadigers saamstel, doen hulle dit op grond van gelaatstrekke. Hoe het sy oë gelyk, sy mond, sy neus? Hieruit bou hulle dan ’n gesig op. Maar navorsing aan die Universiteit van Kaapstad het getoon dis nie ’n akkurate metode nie. Probeer eerder die hele gesig as ’n eenheid, in sy geheel, onthou, het Kate Kempen in haar doktorale studie in sielkunde gevind. Deelnemers wat die gesig as geheel moes identifiseer, was 81% akkuraat en dié wat met gelaatstrekke gewerk het, net 19%.

      “Om ’n gesig uit gelaatstrekke saam te stel is onnatuurlik. Dis nie hoe ons gesigte sien en herken nie,” sê Kempen.

      En soms help dit om angstig te wees.

      Angstige mense sien kwaai gesigte vinniger raak tussen gelukkige en neutrale gesigte as nie-angstige mense, skryf die Oxford-sielkundige en psigopatie-navorser Kevin Dutton in The Wisdom of Psychopaths. Hulle skrik makliker en is versigtiger. Hulle is bang iets gebeur.

      Terwyl gesigontleding ’n foefie is, is face perception ’n hele neurologiese studieveld op sy eie en belangrik. Jy lei immers emosies en ’n magdom inligting uit gesigte af. Dis ’n onontbeerlike riglyn vir sosiale interaksie. Dink net die chaos as jy nie tussen gesigte kon onderskei nie, of die verskrikking van iemand met Alzheimersiekte wat nie sy eie gesig in die spieël herken nie. Mense wat nie bekende gesigte kan herken nie, ly aan gesigblindheid of prosopagnose.

      (Jy kan toets hoe goed jy met die herkenning van gesigte is by www.faceblind.org/facetests/index.php.)

      Babas kan blykbaar reeds op dag twee van hul lewe gesigsuitdrukkings herken en na-aap. Hulle sal ook later emosies op gesigte herken wanneer hul gesigpersepsie ontwikkel het, so teen sewe maande. Nou kan hulle onderskei tussen bang gesigte en gelukkige gesigte, en hulle vind nuwe gesigte baie interessant. Selfs babas wat nog nie eens ’n jaar oud is nie, kan die “goeie” ouens en die “slegte” ouens uitmekaar ken.

      In eksperimente aan Yale-universiteit het babas van ses en tien maande na poppeteater op ’n TV-skerm gekyk waarin ’n ronde houtblokkie (met ogies) sukkel om teen ’n skuinste op te klim. Dan kom ’n ander blokkie en gee hom ’n hupstoot van agter om te help. Maar ’n “nare” blokkie kom en druk hom af. Hierna word die “nare” en “goeie” blokkie voor die kinders neergesit.

      Watter een kies hulle?

      Feitlik al die babas het die “goeie” blokkie gekies. (Dié effek was nie so opvallend wanneer die blokkies nie “ogies” gehad het nie. Hulle was dus nie meer “karaktertjies” nie, maar net blokkies.)

      In ’n opvolg-eksperiment het die sukkelende blokkie ná die vertoning toenadering gesoek, vriende gemaak met die helper-blokkie en toe met die “nare” blokkie. Die ouer babas – nie die jongeres nie – het langer na die tweede geval gekyk, wat beteken hulle het dit interessanter of verrassend gevind. Asof hulle wou sê: Hoe kan jy vriende wil maak met ’n blokkie wat jou so sleg behandel het?

      Die ontwikkelingsielkundige en baba-navorser Paul Bloom, skrywer van Just Babies, het in poppeteater aan Yale se Infant Cognition Centre drie poppe met ’n bal laat speel. Die pop in die middel gooi die bal vir die pop aan sy linkerkant, wat dit teruggooi, waarna die middelste pop die bal vir die pop aan sy regterkant gooi.

      Wat summier daarmee weghardloop!

      Hierna word die twee poppe