Narsiste, psigopate, stalkers en sadiste. André le Roux

mense se lyftaal te verstaan, sê Navarro, is om insig te kry in hul “gedagtes, gevoelens en intensies”. (Dis veral die narsis en psigopaat se intensies waarop jy bedag moet wees – dis nie onskuldig nie.)

      Goleman haal ’n eksperiment aan waarin studente aan mekaar voorgestel is. Hulle was vreemdelinge en het net drie tot tien minute in mekaar se geselskap deurgebring. Onmiddellik hierna is hulle gevra of hulle dink hulle sal vriende kan word of net kennisse bly. Nege maande later was daardie eerste indrukke ’n akkurate aanduiding van hoe die vriendskappe al dan nie sou verloop. Dis immers soos enige verhouding tussen mense begin – met ’n eerste indruk.

      Net so bepaal jou intelligensie hoeveel jy van ander mense hou. Dié met ’n hoër intelligensie het ’n groter afkeer van mense wat hulle as konserwatief of konvensioneel beskou, terwyl mense met ’n laer intelligensie net omgekeerd dink oor mense wat hulle as liberaal en onkonvensioneel beskou.

      Aantreklikheid sal ook help. Aantreklike mense word gewoonlik in vele opsigte positiewer beoordeel as minder aantreklike mense, die sogenaamde aantreklikheid-stralekrans (attractiveness halo). Hulle word as sosiaal aanvaarbaarder beskou met groter sosiale en seksuele aansien en beter vaardighede, gesonder en intelligenter.

      Kortom: Hulle is meer “geskik”.

      ’n Bietjie alkohol maak dat jy mense inderdaad aantrekliker vind, selfs al dínk jy net jy’t vooraf ’n alkoholiese drankie gedrink. Vrolike, spontane en sosiaal “openlike” mense wat maklik glimlag, skep ’n beter indruk. Ook vroue met baie grimering. Hulle word beskou as vrouliker. Ja, mense wat ontwerperuitrustings dra of in duur motors ry, skep ook ’n beter indruk. (Iets wat jou duur te staan kan kom, want dis ook hoe swendelaars lyk.)

      Selfs babas en jong kinders reageer positiewer op aantreklike gesigte.

      Net so word kinderlike trekke toegeskryf aan volwassenes met “babagesigte” (groot oë, smal neus, hoë wenkbroue, ronde gesig, vol lippe, kort ken). Hulle word as naïef beskou, onderdanig, warm, eerlik, minder aggressief, en word makliker oorgesien vir leierskapposisies of moeilike take.

      Eerste indrukke bepaal hoe jy láter teenoor daardie persoon gaan optree, of hy vriend, vyand of selfs jou groot liefde gaan word. Gewoonlik is dit te laat wanneer die persoon se ware kleure begin wys. Dan’s julle (ongelukkig) getroud of hy’s weg met jou geld. Mense is inderdaad nie goed daarmee om geveinsde optrede of leuens uit te ken nie.

      Narsiste en psigopate soos M.E. floreer daarop.

      Jy’t ’n leuenverklikker in jou kop nodig om jou te waarsku: Hier is iets nie lekker nie … Is die persoon wie hy voorgee om te wees? Goleman noem dit jou “interpersoonlike radar”.

      Wanneer jy dus ’n sinistere vreemdeling ontmoet, help dit jou om dadelik te besluit of jy betrokke kan raak of liewer moet wegbly. Dis deel van die “sosiale brein”, wat ons interaksies, gedagtes en gevoelens oor ander mense en ons verhoudings orkestreer. Vir Goleman is daardie radar deurslaggewend vir oorlewing.

      Nes in oertye. Moet ek veg of vlug (of vries) of nader staan om te paar? Vandag staan dit bekend as “nadering of vermyding” (approach or avoidance).

      Wees bedag daarop dat mense geneig is om enigiets te aanvaar wat hul eerste indrukke bevestig of versterk. Enigiets tot die teendeel word eenkant toe geskuif. Wat beteken as jy die eerste keer geswig het voor die sjarme van ’n narsis, gaan jy geneig wees om enige negatiewe tekens wat daarna opduik mis te kyk.

      Moet dus nie jou eerste indrukke goedsmoeds vertrou nie. Gee eerder kans, want eerste indrukke word blitsig gevorm. Dit neem net ’n tiende van ’n sekonde, sê navorsers.

      Ek’t jou gehoor

      Stemtoon is als.

      Mense som iemand op en lei persoonlikheidstrekke soos aggressie, warmte, selfversekerdheid en, belangriker, betroubaarheid uit stemtoon af, het navorsers aan die Universiteit van Glasgow bevind.

      Jeugdigheid tel. Ouer mense beoordeel jong mense op foto’s as betroubaarder, minder vyandig maar tog aggressiewer as wat ander jong mense dieselfde foto’s beoordeel. Jy vertrou ook makliker mense wat soos jy lyk of wat jou aan jouself herinner (implisiete egotisme).

      Wanneer eerste indrukke die begin van verliefdheid is, hou die pienk lenseffek in gedagte. Julle kan niks verkeerds in mekaar se oë vind nie. Julle kyk deur ’n rooskleurige bril. En dit kan tot agtien maande duur voordat julle mekaar se foute begin raaksien. Liefde met die eerste oogopslag kan wel werk, maar dis teoreties beter om nie langtermyn-verhoudingsplanne te maak voordat jy iemand nie minstens agtien maande ken nie.

      Netnou het jy met ’n bedrieglike narsis of psigopaat te doen … Ander mense het dit dalk reeds gesien, maar jy sou nie na enige waarskuwings geluister het nie, want jou kop was in pienk wolke toegedraai.

      Ander mense se mening kan inderdaad jou eie mening beïnvloed. “Daar is iemand wat ek aan jou wil voorstel. Jy sal baie van hom/haar hou.” En dan hou jy baie van hom of haar! Net so sal ’n vriend van ’n vriend ’n beter indruk op jou maak.

      Jy slaan jou vriende hoër aan as ander in jou portuurgroep, wat sommige navorsers toeskryf aan die binnekring- of ingroep-vooroordeel. Jou vriende gaan immers nie daarvan hou as hulle agterkom jy dink nie so baie van hulle nie. En jy dink jy verstaan jou vriende beter as wat hulle jou verstaan – jy’s immers “dieper” om te peil as hulle. Maar dis ’n illusie (illusie van asimmetriese insig).

      Dis eweneens vasgestel jy dink jy’s gewilder onder jou vriende as wat jy is, en jy dink ook jy kom beter met mense oor die weg as wat die geval is.

      Soort soek soort, ook met eerste indrukke. Jy gaan ’n beter indruk van iemand kry as julle iets gemeen het. Veral as daar boonop ’n emosionele aanklank is.

      Hoe meer tyd mense het om iemand op te som, hoe meer kyk hulle verby fisieke voorkoms na ander faktore wat moontlike gevaarligte kan laat flikker. Maar om iemand reg op te som raak al hoe moeiliker in ’n tyd van selfies en sosiale media. Mense leer nie meer hoe om gesigsuitdrukkings of ander nieverbale tekens te “lees” nie, maan Goleman in Focus, want mense het minder persoonlike kontak.

      “Die nuwe groep inwoners van die digitale wêreld is dalk behendig op ’n sleutelbord, maar hulle kan die ene duime wees wanneer dit kom by die lees van gedrag van aangesig tot aangesig.”

      Die tekens van ongure karakters kan hulle dus heeltemal ontgaan. In Social Intelligence noem Goleman dit “sosiale outisme”.

      Die rangorde-effek (serial position effect) is die geneigdheid om die eerste en laaste items op ’n lys beter te onthou as die goed in die middel. Dit geld ook vir die indruk wat jy van iemand vorm. Byvoorbeeld, kyk na hierdie lys beskrywings van Koos: “Koos is intelligent, toegewyd, krities, impulsief en jaloers” teenoor “Koos is jaloers, impulsief, krities, toegewyd en intelligent.”

      Wat is jou indruk van Koos?

      Albei lyste bevat presies dieselfde eienskappe, maar wanneer die positiewe eienskappe (intelligent, toegewyd) eerste genoem word, is jou indruk van Koos ook positiewer – die geneigdheid om te dink die eerste items op ’n lys is belangriker en beteken dus meer.

      Só ook wanneer jy iemand die eerste keer ontmoet en jy dink hy’s gaaf en aangename geselskap teenoor stug en teruggetrokke, is dit daardie eerste indruk wat gaan vassteek.

      Natuurlik, die laaste deel van ’n eerste indruk is nog belangriker. Dis die indruk wat jy met jou gaan saamneem (serial recency effect).

      Sny dit maar fyn

      Hoe goed kan jy vreemde mense en situasies opsom?

      Dalk beter as wat jy dink.

      Die sosiale sielkundige Nalini Ambady was ’n kenner van nieverbale gedrag (sogenaamde tells) en interpersoonlike persepsies. Sy en ’n kollega het die term thin-slicing of thin-slice judgment geskep – noem dit maar fyn sny – wat aantoon hoe vinnig mense (korrekte) afleidings maak bloot uit dun grepies van ander mense se gedrag. Hulle vorm die regte eerste indrukke op grond van baie min inligting, gewoonlik onbewustelik.

      Intuïsie,