God? Gesprekke oor die oorsprong en uiteinde van alles. George Claassen

The Resurrection in Joseph’s Garden (2009). Vir my is die liggaamlike opstanding van Jesus (let wel, nie die metaforiese nie) dít waaroor die Christelike leer ten diepste gaan. En daardie opstanding maak dit vir my moontlik om ten volle te leef en eindelik geborge te sterf. Sonder die opstanding, sou ek skertsenderwys wou sê, is die hiernamaals hel! Maar ek weet nie in watter konteks Nico Koopman die stelling gemaak het nie, en daarom is dit moeilik om daarop kommentaar te lewer.

      Christene bely “die opstanding van die vlees” (Twaalf Artikels). Hoe letterlik verstaan jy dié belydenis?

      Ek gaan jou vraag beantwoord deur weer my pa te betrek. Hy is in sy 87ste jaar aan kanker oorlede en het gééstelik huis skoongemaak voordat hy gesterf het. Só kom ek eendag by hom in die hospies in Pretoria en hy begin, soos so dikwels, om ’n storie te vertel.

      Die predikant was gister hier, sê hy, en hy vra my – dit is sy herderlike plig – of ek vrede het met die naderende dood. Dominus, antwoord Pa (hoe graag het hy – ironiese blik – die predikant Dominus genoem), ja, ek sien kans vir die dood, en ek glo die leer, behalwe vir daardie een frase in die Geloofsbelydenis: “Ek glo aan die opstanding van die vlees . . .” Ek kan my verstand nie daarom kry nie. Hoe kan dit moontlik wees? In watter vorm, en wat van hulle wat veras is of in vernietigende ongelukke gesterf het? Ek verstaan dit nie, en jy, Dominee, het dit nog nooit vir my uitgelê nie. Oom Bram, antwoord die predikant, ek hét, hoeveel keer al, maar jy wil my verklaring nie aanvaar nie. En daarmee is hy vort, kind, sê Pa. En ek?

      Ek het die hele nag met my Skepper geworstel, en vroeg vanoggend, toe die eerste mossies tjilp, toe staan Hy langs my bed en Hy sê: Bram, Bram, vir wat tob jy so? In die huis van my Vader is daar baie wonings!

      En dís my antwoord, Frits.

      Omdat ek deesdae ’n stiller, meditasie-gerigte diens verkies, het ek lanklaas my geloof hardop in die hart van ’n gemeente bely. Dit kan ’n gemis wees, want dis ’n belangrike oefening – by die hardop voordra onderskraag die een se geloof die ander se moontlike twyfel. Maar soms snags, wanneer ek witoog wakker lê (kruis van die ouderdom), sê ek die Geloofsbelydenis op, toets my geheue én my oortuiging. En haak ek soms geloofsgewys vas op die volslae vergifnis van sonde – in die wit nag lyk dit my so ’n onoorkomelike struikelblok. Dan onthou ek Pa se ervaring, en slaap getroos: in die huis van my Vader is daar baie wonings.

      Hoe sien jy die “uiteinde van alles”, Cecile . . . en jóú uiteinde?

      Die uiteinde van alles? Van die Aarde, bedoel jy? Of van die wêreld, soos ons dit ken? En mý uiteinde, vra jy?

      Ek het ’n geseënde, gelukkige en bevredigende lewe (amper) agter die rug. Ek het baie gawes ontvang (waaronder die geloof) en die genade om hulle te gebruik en uit te leef. Ek ken smart en kon dit met dieselfde genade verwerk. Ek het groot vreugde aan hierdie wêreld – aan sy skoonheid, sy mense, sy groot verskeidenheid. Dat dit eindelik tot ’n einde moet kom, begryp ek. Alles kom per slot van rekening tot ’n einde, en ons son brand uit – kouer sal die wêreld word . . . En wie weet, lank voor dit kan ’n meteoor die Aarde tref. Ek is nie blind vir klimaatsverandering en aardverwarming nie, en ook nie vir die groot verwoesters van die mensdom nie: ek het my deel, hoe gering ook al, probeer bydra om armoede, ongeletterdheid, vooroordeel, ongelykhede in die samelewing, MIV/vigs, te bekamp. Grootgemaak om my te ontferm oor my naaste, is dit oor die probleme van die hede dat ek my verknies eerder as oor die uiteinde van dit alles.

      En wie sal weet hoe en wanneer die einde sal gebeur? Van my en van jou en van ons Aarde? Die Bybel probeer die ouderdom van die Aarde vaspen in etlike duisende jaar, terwyl dit miljoene der miljoene jare reeds bestaan, mét en sónder die mens – laasgenoemde ’n skrale strepie, ’n haarbreedte op die lang lyn van die oergeskiedenis.

      My jare word minder – daar is beslis baie minder oor as wat verby is – maar ek is nie bang om te sterf nie. Nie bang nie, nee, maar wel huiwerig. Want hoe jy ook al glo (of nie glo nie), die heengaan – waarheen gaan jy heen? – is onseker.

      Ek neig soms om te dink dat hierdie Aarde ons enigste hemel is (“our Heaven is here, is now,” dig Rupert Brooke), of kon wees, as ons saam met God harder werk aan sy herskepping daarvan, miskien die Aarde en mekaar meer liefgehad het. In my leeftyd sal ek daardie hemel op aarde in sy geheel nie meemaak nie, maar kol-kol het ek tog wel – dis dié dat ek aan die bestaan daarvan glo.

      Maar ek dink ook dat alle mense ’n hiernamaals tegemoet gaan – nie wat hulle verdien nie, maar wat hulle verwag. Jy skep jou eie hemel en jou eie hel, net soos hier op die Aarde. En as jy glo dat daar geen lewe ná die dood is nie, sal jou lewe soos ’n kers gewoon gesnuit word.

      En my uiteinde dan? Daar is geen sekerhede nie, maar vir my kan daar geen groter vreugde wees nie as die wete van God se Teenwoordigheid, magtig, oorweldigend, troostend, naby: in die huis van my Vader is daar baie wonings. Ná die dood, wie weet, sal dit my miskien beskore wees om vir ’n kort oomblik, vir ’n ewigheid (God ken immers geen tyd nie), bewustelik deel van sy lig te wees voordat ek in Hom versmelt.

      CECILE CILLIERS is ’n letterkundige en rubriekskrywer. Sy het haar opleiding ontvang aan die Universiteite van Pretoria, die Witwatersrand en die eertydse Randse Afrikaanse Universiteit. Sy het drie kinders op drie vastelande, reis (gelukkig) graag, lees graag, kook graag en is lief vir mense. Sy beskou haarself as ’n geseënde vrou.

      Dave Pepler

      in gesprek met George Claassen

      “Die ontstaan van alle gode het te make met die onvermoë om natuurverskynsels te verklaar. Hoe anders kon ons voorvaders eenvoudige verskynsels soos dag en nag, vloede, siekte en die dood verklaar het? Alle gode ontstaan uit onkunde.”

      Wie is Dave Pepler en wat is die pad wat jy in jou lewe geloop het van geloof na ongeloof?

      My naam is Dave Pepler en ek is ’n ateïs. Gebore in Robertson, te midde van ’n uitsluitlik gelowige gemeenskap, het ek in ’n huis grootgeword waar niemand kerk toe gegaan het nie, maar daar wel ’n Bybel was. My ma het gevoel dat ek ten minste Sondagskool moet bywoon, want in die vroeë 1950’s was ’n katkisasiesertifikaat ’n baie beter getuigskrif as ’n universiteitskwalifikasie.

      My pa het twee dinge afstootlik gevind: die politiek van die Nasionale Party en die skynheiligheid van deursnee-kerkgangers. Hy het konsekwent getuig dat beide hierdie instellings gedoem was omdat die waarheid altyd sou seëvier. Natuurlik is hy daarom as randfiguur beskou, maar vreemd genoeg het hy terselfdertyd die hoë agting van die NG dominees gehad wat hom gereeld aan ons huis kom besoek het. Ek dink hy was diep gelowig, maar het nooit daarmee gedweep nie. Sy intellektuele redding was sy nederigheid en ’n roekelose liefde vir lees.

      Ek kon Sondagskool nie verduur nie. My katkisasiemeester was ’n vreemde man wat, net voor hy as dominee sou kwalifiseer, die kluts kwytgeraak het en op Robertson as kerkskriba beland het. Hy het skaars hoorbaar voor ons staan en prewel en ons het stom van verveeldheid sit en droom oor ’n middag by die poele van die Breërivier. Ná jare het ek ’n sertifikaat ontvang, sonder enige van die gekleurde sterre en simbole van die getroues en gelowiges.

      En toe sterf my pa, by my, waar ek langs sy bed gesit het – dood aan ’n hartaanval op 57. Ek was agtien en het die reëlings vir sy begrafnis hanteer. Ons wyk se dominee het die buitengewone aanbod gemaak dat hy graag my pa uit die kerk wou begrawe en ek het ingestem. Die Peplers is kerk toe, saam met ons geliefde huishulp Johanna van Rooij, ’n engel uit die hart van die Karoo. Johanna het my pa aanbid. By die deur van die kerk word Johanna weggewys en het regdeur die diens in die oop deur staan en huil. By die graf het sy teen die verste rand van die kringetjie mense gestaan en alléén gerou. Daardie was die laaste dag dat ek my voete in ’n kerk gesit het en ook die dag dat ek besluit het dat hierdie liefdevolle god wat oor die jare aan my opgedis is, ’n onmeetbaar wrede en eensydige figuur was.

      Intussen het absoluut niks verander om my van opinie te laat verander nie. Die volgehoue onmenslikheid van gelowiges wêreldwyd (onthou dat ateïsme beteken dat ek nie aan énige god of gode glo nie – a-teïsme) bevestig eenvoudig my afkeer.

      Wat my verstand te bowe gaan, is hoe enigiemand nog aan ’n liefdevolle skepper wat toekyk hoe elke