God? Gesprekke oor die oorsprong en uiteinde van alles. George Claassen

ons nie reg gebid nie. As dit wel reën, is dit ’n wonderwerk en God het uitkoms gegee. Mense wat hierdie onsinnige scenario aanvaar, vra blykbaar nooit wie in die eerste plek die droogte en die lyding van al die onskuldige diere en plante veroorsaak het nie. Dit help ook nie om Satan (wat, terloops, nie bestaan nie) die skuld te gee nie. Dit onderstreep net die feit dat die Almagtige God nie in beheer is nie.

      Die Bybel verskaf nie ’n rasionele verklaring hoekom daar lyding op Aarde is nie. Volgens die Ou Testament moet die Wet onderhou word, anders word jy en jou familie op verskillende maniere uitgedelg. Dit is egter nie verkeerd om jou dogters aan verkragters oor te gee of slawe te besit nie. As mens van sy tyd het Jesus niks vreemds aan slawerny gesien nie en dit gevolglik ook nie verdoem nie.

      Om die traumatiese ervarings in mense se lewens aan die wil van God toe te skryf, is geen oplossing nie, maar op die een of ander manier bring dit vir sommiges berusting. Dit bly egter ’n besonder ongevoelige manier vir ’n Liefdevolle Herder om sy skape te behandel. As ’n mens sien hoeveel anatomiese en fisiologiese defekte ons as “kroon van die skepping” besit en hoe baie dinge in die wêreld verkeerd loop, is dit duidelik dat die Herder planloos is. Selfs die liewe Satan moes deur die mens geskep word sodat iemand darem die blaam vir die slegte kan dra.

      Die enigste sinvolle alternatief is om alle gebeure in die kosmos naturalisties te benader. Daar word vandag sterk klem gelê op die waarde van inheemse kennis-sisteme en hoe dit op verskillende vlakke by die Westerse natuurwetenskap kan aansluit. Inheemse kennis-sisteme spreek egter gewoonlik tot spesifieke etniese groeperings. Wat ons tans weet van die oerknal, die daaropvolgende ontstaan van sterrestelsels, die Aarde en die evolusieproses wat tot ons ontstaan gelei het, is deur die mense van die Aarde ontdek. Hierdie Gemeenskaplike Ontstaansmodel (GOM) is ’n inheemse kennis-stelsel van die Aardbewoners. In teenstelling met tradisionele skeppingsmites, wat steeds sterk aanhang geniet, is GOM suiwer naturalisties en steun dit slegs op toetsbare feite en rasionele verklarings.

      Die Suid-Afrikaans gebore Britse embrioloog Lewis Wolpert skryf: “Science provides by far the most reliable method for determining whether one’s beliefs are valid. It may be difficult, as it will often go against common sense, but its value is inestimable.” Waarom is Afrikaanse mense so sku om wetenskaplike bevindings wat hul geloof weerlê, te aanvaar?

      Wolpert is reg. Die wetenskap poog om natuurverskynsels, waarvan baie deur middel van die tegnologie tot die mens se voordeel aangewend word, te verklaar. Dié suksesverhaal blyk ’n bedreiging vir baie mense se verknogtheid aan ’n onsienlike en afwesige opperwese te wees. Die ironie is egter dat mense wat afwysend teenoor die wetenskap staan, as sou dit die invloed van God verskraal of bedreig, nie skroom om te deel in die talle voordele wat die wetenskap bied nie. Fundamentaliste wat glo dat die Aarde nie ouer as tienduisend jaar is nie, is ewe tevrede om petrol in hul motors te gebruik. Die feit dat ons fossielbrandstowwe suksesvol kan opspoor en ontgin, kan net geskied met behulp van ’n geologiese model wat op die Uniformitarisme gebaseer is. Laasgenoemde verskaf toetsbare bewyse dat die Aarde inderdaad miljarde jare oud is en dat die Jong Aarde-gedagte van die fundamentaliste doodgewoon twak is.

      Net so word die kwinte en kwale van anti-evolusioniste deur moderne medisynes wat op diere getoets is, genees. Medisynes word op diere getoets vanweë die onderliggende evolusionêre verwantskap tussen ons en hulle. Met elke pil wat fundamentaliste sluk, onderskryf hulle eintlik die universele werklikheid van die evolusieproses.

      Ek dink Afrikaners is dikwels sku om wetenskaplike bevindings wat volgens hul oordeel hul geloof weerlê, te aanvaar omdat hulle lank reeds ingekoop het in ’n naiëwe en voorskriftelike godsdiensmodel. Van die Anglo-Boereoorlog af tot en met 1948 het die Afrikaner om politieke oorlewing gestry en daar is nie geskroom om die Bybel op ’n uiters naiëwe manier as praktiese riglyn in die volkslewe en vir politieke aspirasies aan te wend nie.[56]

      Ons pluk vandag steeds die vrugte van hierdie soort benadering tot die lewe. Deur ’n oorvereenvoudigde godsbeeld te aanvaar, loop ons die gevaar om ewe simplistiese verklarings vir natuurverskynsels goed te maak. Myns insiens skep dit ’n kunsmatige gemaksone waar God in beheer is en ons hom net hoef te gehoorsaam. Dit bevorder egter ’n naiëwe onverskilligheid ten opsigte van ’n wye verskeidenheid sake, waaronder aardverwarming en die mens se rol in die uitsterwing van talle spesies. Indien ons boonop glo dat ons ná die dood iewers anders gaan voortbestaan, is daar selfs minder rede om iets aan die verslegtende toestande hier op Aarde te probeer doen.

      ’n Verdere aspek is dat biologiese verskynsels op makrovlak nie deur die wetmatighede van die fisika en die chemie verklaar kan word nie.[57]Die wisselwerking tussen organisme en omgewing is baie kompleks omdat alles met verloop van tyd verander. In teenstelling hiermee bestaan heliumatome al onveranderd sedert die tyd van die oerknal. Oorgangsvorme tussen groepe (byvoorbeeld genera, families, ordes en klasse) word oral aangetref en kompliseer nie net die taak van die sistematiek nie, maar bemoeilik ook die omskrywing van aspekte soos die spesiesbegrip.

      Dolfyne lyk soos visse en swem saam met die visse, maar by nadere ondersoek blyk hulle soogdiere te wees. Daar bestaan tans duidelike paleontologiese en genetiese bewyse dat die moderne Setaseë (Walvisagtiges) uit ’n spesifieke groep oer-landdiere (waarvan hedendaagse seekoeie ook nasate is) oor ’n tydperk van miljoene jare ontwikkel het. Dit is ’n komplekse geskiedenis wat ’n sekere hoeveelheid agtergrondkennis oor die anatomie en fisiologie van soogdiere, die konsep van swerwende kontinente en die geologiese tydskaal veronderstel.

      Dit is te verstane dat iemand wie se geestelike teiken die hiernamaals is sulke inligting waarskynlik as triviaal sal beskou. Dit strook egter nie met die werklikheid nie. Die waarde van ’n biologies gegronde lewens- en wêreldbeskouing is onmisbaar vir ’n ewewigtige en rasionele benadering tot ons bestaan. Ons is deel van ’n uitgebreide netwerk van lewe en beslis nie die kroon van die skepping nie. Myns insiens is dit een van die belangrikste redes hoekom Afrikaners so steeks is om bewese wetenskaplike bevindings wat naiëwe geloofsoortuigings weerlê, te aanvaar.

      Laastens kan daar ook ’n saak uitgemaak word dat die afkeer waarmee wetenskaplike bevindings en veral evolusie bejeën word, dikwels niks met die wetenskap te doen het nie. Die evolusieteorie word deur baie gelowiges as doodgewoon immoreel beskou en daar word verkeerdelik geglo dat, indien dit waar sou wees, dit die morele en etiese norme van samelewings sal vernietig. Die feit dat die mees morele en etiese samelewings vandag in lande voorkom waar die bevolkings uitgesproke ateïsties en pro-wetenskaplik is, byvoorbeeld Swede, Denemarke, Noorweë en Nederland, toon duidelik dat sulke oortuigings ongegrond is.

      Jy kruis as paleontoloog en kenner van Karoo-fossiele dikwels swaarde met kreasioniste en aanhangers van Intelligente Ontwerp. Jy werk ook met biologie-onderwysers om hulle touwys te maak dat die evolusieteorie op feite berus. Wat is die rol wat wetenskaplikes behoort te speel om die lekepubliek in te lig en versuim hulle nie te dikwels hul plig deur in ivoortorings terug te trek wanneer bygeloof regeer nie?

      Die aantygings van fundamentaliste soos kreasioniste en ondersteuners van Intelligente Ontwerp (IO) teen die wetenskap en die teologie is oor die jare deur wetenskaplikes, hoofstroom-teoloë en uiteindelik ’n reeks beslissende hofsake as wensdenkery uitgewys.

      Myns insiens behoort die rol van wetenskaplikes tydens sulke konfrontasies nie dié van ’n militante aggressor te wees nie. Dit is baie maklik om die kognitiewe dissonansie van die kreasioniste en die IO-ondersteuners bloot te lê. Die doel is egter nie om ’n spesifieke kreasionis of IO-ondersteuner teen wil en dank te oortuig nie. Dit is om redelike en rasionele verklarings vir natuurverskynsels aan die breër bevolking voor te lê. In dié proses word mense oortuig van die geldigheid van ’n rasionele benadering en hoe belaglik die aansprake van die fundamentaliste werklik is. Nie almal stem egter met hierdie werkswyse saam nie. Die sogenaamde “nuwe ateïste”, te wete Daniel Dennett, Victor Stenger, Sam Harris, Christopher Hitchens en Richard Dawkins, verkies ’n meer militante aanslag.

      Dit is egter van kardinale belang dat wetenskaplikes (en hopelik meer hoofstroom-teoloë) hul navorsing nie net in vaktydskrifte publiseer nie, maar ook op ’n verantwoordelike manier populariseer. Stephen Jay Gould, Carl Sagan en Richard Dawkins is hier goeie voorbeelde aan die kant van die wetenskap, terwyl Sakkie Spangenberg, Julian Müller en Bart Ehrman van die prominente teoloë is wat met behulp van goed nagevorste, populêre