God? Gesprekke oor die oorsprong en uiteinde van alles. George Claassen

geloof (en veral die Protestants-gereformeerde weergawe daarvan) is die prominensie van genade. Dis die enigste godsdiens – sover ek weet – wat nie werk met allerhande verdienstes nie. Ek sou baie gesukkel het met ’n verdienste-godsdiens. En ek is dankbaar vir ’n genade-godsdiens! Vir my is Jesus Christus ’n uitnemende uitdrukking van die genade-karakter van godsdiens. Hoewel ek dus nie groot uitsprake wil maak oor Jesus Christus as die enigste pad na God nie, is ek tog oortuig dat Hy vir mý die beste pad is!

      Waarop stuur die geskiedenis af?

      As ek hierdie vraag vanuit ’n natuurwetenskaplike perspektief wou beantwoord, sou ek sekerlik verwys het na die moontlikheid van ’n big crunch wanneer die hele materiële werklikheid weer deur swaartekrag in een spikkel saamgepers sal word, om dalk weer ’n big bang te veroorsaak. Maar, hoewel ek baie in hierdie soort fisikateorieë belangstel, weet ek vir seker dat my natuurwetenskappe-vriende (waarmee ek op Stellenbosch uitermate geseën is!) daardie legitieme perspektief baie beter sou kon verwoord as ek.

      Wanneer ek egter ’n Bybelse of teologiese perspektief op die vraag gee, ontken ek geensins die natuurwetenskaplike waarnemings nie. Trouens, daar is heeltemal genoeg onbeantwoorde vrae met betrekking tot die heelal/veelal dat dit dalk die moeite werd is om verskillende perspektiewe komplementêr te oorweeg in die beantwoording van die vraag.

      Die Ou Testament praat van die “Dag van die Here” wat sal kom. En daardie dag sal ’n dag van redding én oordeel wees. Dit sal ook ’n dag wees wanneer die nasies na Sion sal stroom om eer aan God te bring. En ’n dag wanneer mense in vrede onder hul eie wingerde en vyebome sal sit!

      Die Nuwe Testament praat van Armageddon waar die finale kosmiese oorlog tussen goed en kwaad sal plaasvind. Elders praat die Nuwe Testament van ’n dag van swael en vuur en oordeel wat sal kom soos ’n dief in die nag. En van die Nuwe Jerusalem wat uit die hemel sal neerdaal.

      Soos ek in ’n vorige antwoord reeds aangedui het, is die Bybelse beskrywings van waarheen die geskiedenis op pad is, natuurlik ook gedrenk in hul eie voorstellingswêreld en kulturele omgewings. Die feit bly egter staan dat gelowiges deur die eeue die bewustheid ontwikkel het dat hierdie wêreld nie sommer maar soos ’n opgewende wekker aan die afloop is nie (om van ’n bekende metafoor in die gesprek tussen geloof en wetenskap gebruik te maak). Gelowige mense behou die hoop dat daar ’n uiteinde is wanneer die Onsienbare sigbaar sal word. En hierdie hoop gee sin aan die huidige, aan die teenwoordige.

      Natuurlik is hierdie voorstellings nie feitelike, empiriese taal nie. Dis geloofstaal. En dalk sal ’n mens in ons tyd van ander voorstellings gebruik wil maak. Maar dit neem nie weg nie dat gelowiges oor baie eeue heen aan die hoop bly vashou het dat daar méér in die geskiedenis is as wat ons met ons oë kan sien.

      Vertel iets meer van jou geloof en hoe dit met jou akademiese navorsing rym.

      Ek ontdek elke dag steeds meer waarom ek ’n Ou-Testamentikus geword het: die menslike aard van die Ou-Testamentiese nadenke oor die Transendente staan my aan! Dis vir my baie lekker om medeworstelaars op die lewenspad in die Ou Testament te ontdek: feilbare mense soos Abraham, Dawid, Salomo en andere.

      Ek is dankbaar dat ek in my lewe by ’n tweede naïwiteit kon uitkom (of só hoop ek ten minste!). Paul Ricoeur het ’n onderskeid gemaak tussen ’n eerste en tweede naïwiteit. In ’n fase van eerste naïwiteit het ons ’n oogklap-geloof: ons wil niks in die Bybel en in ons godsdiens bevraagteken nie, en ons wil nie uitgedaag word om enigsins krities te dink nie. (Dis jammer dat ’n groot deel van die Afrikaanse Christelike gemeenskap in Suid-Afrika steeds in hierdie fase is. En dis ewe jammer dat sommige natuurwetenskaplikes alle Christene daarvan verdink dat ons só is!)

      Die Bybelwetenskappe het my egter na Ricoeur se tweede fase geneem, naamlik ’n fase van kritiese ondersoek. In hierdie fase leer ’n mens om aan jouself en ander te erken dat alles nie so eenvoudig is nie. ’n Mens leer ook dat daar heelwat meer agter die Bybel sit as bloot net sekere oppervlakkige waarhede. Hierdie is nie ’n maklike fase nie, want dit plaas jou op die mespunt tussen geloof en ongeloof. Dit daag jou uit om nie maklike kortpaaie in jou geloof en Bybelverstaan te neem nie. Juis daarom is dit broodnodig om deur hierdie fase te beweeg.

      Maar Ricoeur dui aan dat ’n mens nie in die kritiese fase moet bly vassit nie. ’n Mens moet aanbeweeg na ’n tweede naïwiteit. ’n Tweede naïwiteit behels ’n lewensuitkyk waar ’n mens bereid is om kritiese vrae te stel en nie alles vir soetkoek op te eet nie. Dis ’n fase waarin ’n mens nie bedreig voel deur kritiese vrae wat aan jou geloofs- en Bybelverstaan gevra word nie. Dis ’n fase waarin ’n mens literêre, historiese en teologiese vaardighede ontwikkel het om die Bybel in ’n (post)moderne wêreld te kan interpreteer.

      ’n Tweede naïwiteit bring rustigheid oor die eindigheid van ons menslike verstaansvermoëns, en vrede oor die bewustheid van die Transendente. Dit bring ruimte vir gesprek. My geloofsoortuiging en my akademiese navorsing funksioneer dus nie in aparte kompartemente nie. My geloof word deur my akademiese navorsing verryk en uitgedaag. En in my kritiese akademiese studie van die Bybel verreken ek graag my geloofsoortuiging.

      LOUIS JONKER is ’n professor in Ou Testament aan die Fakulteit Teologie, Universiteit Stellenbosch. Hy het ’n groot belangstelling daarin om die insigte wat vanuit die wetenskaplike eksegese van die Bybel blyk, in te ploeg in samelewingsgesprekke oor die Bybel – insluitende die gelowige en stigtelike interpretasie daarvan. In sy akademiese werk fokus hy veral op die verhouding tussen Bybelse geskiedskrywing en identiteitsvorming in die Persiese periode.