Pedagogika ogólna. Bogusław Śliwerski

przedmiotowym traktowaniem wychowanka, budzą sprzeciw lub przynajmniej głęboki sceptycyzm. Równocześnie psychologicznie stwierdzone prawidłowości związane z funkcjonowaniem osobowości człowieka i jego rozwojem każą pamiętać, iż wizje, cele dalekie i logicznie ustrukturyzowane wewnętrznie plany życiowe, oparte na akceptacji siebie oraz stabilnym poczuciu sensu życia, są znaczącymi standardami poznawczymi, opartymi na uznawanych wartościach i dynamizującymi rozwój osobowości195.

      Pojawienie się wartości w procesie wychowania rodzi jednak problemy:

      […] czy wychowanie ma być transmisją wartości i wzorców kulturowych wywiedzionych z jakiejś narzuconej lub przyjętej na zasadzie konsensu ideologii wychowania, czy raczej procesem zaangażowanym, w którym człowiek – tworząc własne wartości, przekraczając własne ograniczenia biopsychiczne i społeczno-kulturowe – staje się bardziej sobą, czyli osobą?196

      Kolejną kłopotliwą kwestią jest sposób, w jaki pedagogika ma rozwiązać problem wartości w przestrzeni edukacyjnej. Według Janusza Gniteckiego pedagogika jako nauka humanistyczna może być uprawiana w sposób empiryczny, prakseologiczny, hermeneutyczny i krytyczno-refleksyjny.

      Ponadto może się ona odwoływać do pewnego systemu światopoglądowego czy ideologii wychowania lub też do tzw. perspektywy fenomenologiczno-hermeneutycznej, zakładającej m.in. neutralizację przesądzeń światopoglądowych. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z narzuconym lub przyjętym na zasadzie konsensu społecznego systemem wartości. W drugim przypadku trzeba odsłonić zarówno strukturę bytową wartości, prawa i zasady, według których one funkcjonują, oraz ich głębszy sens i znaczenie dla rozwoju człowieka197.

      Wychowania nie można jednak – zdaniem Karola Kotłowskiego – zaliczać do nadbudowy ideologicznej, gdyż czym innym są poglądy na ten proces i jego instytucje, a czym innym

      […] samo zjawisko wychowania, które „obsługując” nadbudowę ideologiczną w państwie […], przekazuje młodzieży nie tylko elementy kultury mające na celu podtrzymanie bazy, lecz również i te, które są poza nią, a nawet są jej wrogie. […] Każda nauka […], a więc i pedagogika, jest formą społecznej świadomości i produktem wysiłku wielu epok i generacji ludzkich, dlatego nie wolno odnosić jej do jednej nadbudowy, a tym bardziej włączać w jej skład198.

      Autor wyraźnie opowiadał się za pluralizmem myśli pedagogicznej, za dopuszczeniem do analiz naukowych filozoficznie, psychologicznie czy socjologicznie zróżnicowanej refleksji o sensie i celach wychowania. Wszelkie próby skrywania tej różnorodności w celu narzucania społeczeństwu jednej tylko obowiązującej wykładni ideologii wychowania wytwarzają nurt wobec niej opozycyjny.

      Wydaje się, że nawet przyjęcie w pedagogice trzeciej warstwy wychowania nie byłoby jakimś rażącym błędem, ponieważ w wychowaniu osobowości typu socjalistycznego chodzi nie tylko o indoktrynowanie elementów kultury podtrzymujących wyłącznie bazę socjalizmu czy komunizmu, lecz również tych, które po obsłużeniu innych baz zostałyby uznane za wartościowe również dla formacji bezklasowych, oraz o tworzenie wartości, które przekazywane z pokolenia na pokolenie będą w stanie obsłużyć wiele następujących po sobie baz przyszłych, obecnie nieznanych nam, formacji społecznych199

      1

      Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 4 listopada 2011 r. w sprawie wzorcowych efektów kształcenia, Dz.U. nr 253, poz. 1521, s. 14 781.

      2

      C. Kupisiewicz, Z dziejów teorii i praktyki wychowania. Podręcznik akademicki, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012; tenże, Dydaktyka. Podręcznik akademicki, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2012.

      3

      Por. M. Jaworska-Witkowska, Z. Kwieciński, Nurty pedagogii. Naukowe, dyskretne, odlotowe, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2011; Z. Kwieciński, Pedagogie przekorne wobec pedagogii głównych nurtów. Problem. Model. Zachęta do dyskusji, w: Ewolucja „ogólności” w dyskursach pedagogicznych, red. T. Hejnicka-Bezwińska, R. Leppert, Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW 2005; B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 1998; tenże, Współczesna myśl pedagogiczna. Znaczenia. Klasyfikacje. Badania, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2009.

      4

      P. Śliwiński, Umęczony w uniesieniu, „Tygodnik Powszechny”, 04.01.2010, s. 46.

      5

      A. Grobler, Metodologia nauk, Kraków: Aureus, Znak 2006, s. 188.

      6

      K. Kotłowski, Aksjologiczne podstawy teorii wychowania moralnego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1976, s. 20–21.

      7

      J. Such, Czy istnieje experimentum crusis? Problemy sprawdzania praw i teorii naukowych, Warszawa: PWN 1975, s. 256.

      8

      S. Palka, Kierunki rozwoju pedagogiki i ich metodologiczne konsekwencje, w: Teoretyczne podstawy pedagogiki. Praca zbiorowa, red. tegoż, Kraków: Wydawnictwo UJ 1987.

      9

      Pedagodzy doszukują się jej korzeni w myśli pedagogicznej XIX i początków XX wieku Por. K. Jakubiak, Rozumienie „Teorii wychowania” w polskiej myśli pedagogicznej XIX i początków XX wieku, w: Z problematyki metodologicznej teorii wychowania, red. A.M. de Tchorzewski, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP 1992; A.M. de Tchorzewski, Dyskurs wokół paradygmatu teorii wychowania, w: Z problematyki metodologicznej…; M. Nowak, Pedagogika a teologia wychowania w dialogu interdyscyplinarnym, w: Z problematyki metodologicznej…; B. Ratuś, Związki historii i teorii wychowania (Dylematy w okresie zmiany ustroju w Polsce), w: Z problematyki metodologicznej…; J. Górniewicz, Dyskurs filozoficzny a dyskurs pedagogiczny o wychowaniu. Na marginesie rozważań nad Krytyką Rozumu Pedagogicznego, w: Racjonalność pedagogiki. Materiały z konferencji naukowej, red. T. Hejnicka-Bezwińska, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP 1995.

      10

      M. Krasnodębski,

195

Tamże, s. 48.

196

J. Gnitecki, dz. cyt., s. 197–198.

197

Tamże, s. 198.

198

K. Kotłowski, Pedagogika filozoficzna na Uniwersytecie Łódzkim w trzydziestoleciu Polski Ludowej, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” 1976, seria 1, z. 14, s. 15.

199

Tamże, s. 23.