Сайланма әсәрләр. 2 том. Роман. Махмут Хасанов

сыя ул дип уйлагандыр инде.

      – Бу балак бете шулай башка ук мендемени инде?.. – диде Иргали, ачы бер көлемсерәү белән. – Әтәч булып кычкыра башлаган дип әйтүем…

      Үшән Халәп, корт чаккандай чәчрәп, урыныннан ук торды. Көлсу йөзе тагын да төссезләнә төште. Күзләреннән утлар чәчеп, яный ук башлады:

      – Әй, син!.. Авызыңны чамалабрак ач, яме. Югыйсә күрсәтермен мин сиңа балак бетен. Баганага сәлам бирерлек итәрмен. Туже миңа, кызылармеец!.. Миңа калса, сине без бары тик ләгънәт царизмның, падишаһ әгъзам хәзрәтләренең турылыклы колы-солдаты дип кенә беләбез. Шул тугры хезмәтләрең өчен көмеш медаль алуың да безгә сер түгел… Авылдан киткәнеңә дә инде биш былтыр. Кем булып кайткансыңдыр бит әле, анысын бер шайтан үзе белә…

      – Очынма!.. – Иргалинең тавышы хәрби команда сыманрак яңгырады. – Синең ише бушбугазларны гына күп күргән мин.

      Шулай көтмәгәндә-искәрмәгәндә ут чәчеп, буран уйнатып әйтешә дә башладылар. Бу хәлне күреп, Бәһрам абзый да урыныннан күтәрелергә һәм араларына керергә мәҗбүр булды.

      – Ипләп, ипләп кенә! Ниткән хәл бу? Нәрсә бүлешә алмыйсыз? Җитте сезгә! – Бәһрам иң әүвәл Халәпне элеп алды. – Син нәрсә, ә? Нишләвең бу?

      Тегесе дә чытырдап тора:

      – Ә ул нәрсә?.. Вәт, понимаешь! Кайтып җитмәс борын бугазга баса. Мыскыл итә…

      Иргали дә, мәкерле елмаеп, җавабын кайтарды:

      – Дөреслекне әйтү – мыскыл итү була алмый.

      – Мин дә кеше бит.

      – Анысын исбат итәсе бар әле…

      Бәһрам, күзләрен ямьсезләндереп, Халәпне кысрыклавын белде:

      – Иң элек син минем соравыма җавап бир. Сиңа бөтен ячейка исеменнән сөйләргә кем рөхсәт бирде соң әле? Иң элек шул сорауга җавап бир.

      Халәп тә төшеп калганнардан түгел.

      – Миңа ни булган ди? Нишләгән соң әле мин? – диде ул, кашын-күзен җимереп. – Саклык, уяулык дигән нәрсә көн тәртибеннән төште дәмени инде, ә? Үзең үк ике сүзнең берендә, сак-уяу булырга өйрәтә партия, дисең ич… – Халәп, Иргали ягына яман караш ташлап, янә кан катырырлык сүз әйтте. – Болайга киткәч, ничек кайтканын, нинди уйлар белән кайтканын иртәгә үк тикшерттерәчәкмен мин аның.

      Иргали, һәрнәрсәдән өметен өзгән кеше кебек, Халәп утырган якка кулын селтәде дә ишеккә таба юнәлде. Ишек шундый көч белән ябылды – тәрәзә пыялалары зыңгылдап, түшәмнән комнар коелды.

      Шушы юк кына нәрсә дә Иргалине тәмам кешелектән чыгарды. Бушап калган күңеленә, шыксыз елан сыман булып, ниндидер салкынлык үрләде. Башында төрле килде-китте уйлар хәрәкәтләнде. «Менә бит эт йөз, – дип уйлады ул, – тәки йөрәкне урыныннан кузгатты. Хәл-әхвәл сорашу юк, киңәш итү юк, тот та кешене чит-ят иткәндәй эткәли-төрткәли башла, имеш. Нәрсә күреп шултикле көдрәя ул? Кыланышларына егылып үләрсең, һич тә чик-чама юк. Узындырганнар, ирәйткәннәр Халәпне…»

      Ай-һай ла ямансу, түзә алмаслык авыр иде бу минутта Иргалигә. Ниндидер ямьсез бер тойгы туктаусыз күкрәген изә, эчендә нәрсәдер менә-менә өзелеп төшәр төсле. Чарасызлыктан да яман нәрсә юк шул бу дөньяда. Ярсуы бераз басыла төшкәч, аеграк акыл белән