Қашқадарё воҳасининг бахши-оқинлари.. Норқизил Кенгбоев

ривож топишига қўл-қанот бўлмоқда.

      Халқ: "Бахшили эл-ботир эл", деб айтган. Бу шунчаки қилинган хулоса эмас. Қадим-қадимдан бахшининг жамиятда тутган ўрни, халқнинг маънавий, ижтимоий ҳаётдаги мавқиедан келиб чиқиб берилган баҳодир. Бахшичилик санъатининг пайдо бўлишини халқ шоирлари:

      Соз билан суҳбатни ёлғон деманглар,                   Одам Ато бино бўлгандан бордир.                         Ҳобил билан Қобил момо қорнида,       Улар ер юзига келгандан бордир,

      –дея, одамзод ибтидоси билан боғлаб талқин этишади. Бу фикр қанчалик муболағали туюлмасин, бир ҳақиқатни қунжида сақлаган. У ҳам бўлса бадиий сўз ва куйнинг одам насли ўзини англаган даврдан бери борлиги ва бахшичилик санъати ҳам билвосита унга дахлдор эканлигидир.

      Халқнинг тасаввурига кўра бахши ҳам танланган шахс саналади. Жуманбулбул, Пулкан ва бошқа кўплаб бахши шоирлар тушида Хизрни кўриб бахши бўлганлари ҳақидаги нақлларнинг илдизи ана шу ишончларга бориб боғланади. Бахши халқ дилининг тили, у шунчаки қўшиқ, терма, достон куйламайди. Бахши одамларни эзгу амалларга чорлайди, яхшини ибрат қилиб ёвузлик лашкари сари курашга ундайди. Қийин шароитда эл кўнглига далда бўлади. Бефарқлик ботқоғига ботиб, чўккан руҳларни уйғотиб, халқни ҳақиқат ва орият манзилларига йўллайди. Чинакам бахши элнинг доно маслаҳатгўйи ҳисобланади. Афсонавий Қўрқит ота ана шундай бахши шоирларнинг тимсоли ҳисобланади. Қўрқит ота ҳақидаги афсоналарда у бахшилик сози-қўбизни ясаган киши, юртнинг оқил маслаҳатчиси, маросим тўйларнинг йўриқчиси сифатида тасвирланган.

      Ҳар бир касбнинг ибратли тимсоллари, пиру устозлари бор. Бахшичилик санъати ҳам бундан мустасно эмас. Эргаш шоир уз ижоди ҳақида куйлар экан:

      Қариганда кўп достонни                                           Мен юбордим элга ёйиб:                                          Аввал "Холбека"ни айтдим,                                          Менинг устозим кўр Ғойиб,

      –деб Бобо Қамбар, Ошиқ Ойдин каби бахшилик тимсолига айланган Кўр Ғойибни тилга олган. Эл орасида Овул патта, Жийрон чечан каби афсонавий бахшилар Оллаберган-Олчинбек мисоли тарихи достонга айланган шоирлар қанчадан-қанча. Эпик меросда "Ошиқ Ойдин", "Кўр Ғойиб", "Оллаберган-Олчинбек" каби бахшилар ҳаётини куйлаган достонларда бахши шоирнинг миссияси, эстетик принциплари, унинг шахс сифатида жамиятдаги ўрни, сўз ва сознинг қадр қиммати бадиий шаклда ифода қилинган. Фолъклоршунос Ш. Қаҳҳорова "Оллоберган-Олчинбек" достонида бахшиликнинг ижодкор ва шахс сифатида амал қилиши лозим бўлган бурчларни устознинг шогирдига берган ўгитлари асосида қуйидаги шаклда яхлитлаштирган.

      I. Бахшининг шахс сифатидаги бурчлари, яъни ахлоқий принциплари:

      1. Номарднинг хизматини қилма. 2. Аввал элингни рози қилиб, меҳнатингни миннат қилма. 3. Беморлар кўнглини овла. 4. Майга берилма. 5. Тўйга айтишса боргин. 6. Ваъдангдан қайтма. 7. Нафсингни