Қашқадарё воҳасининг бахши-оқинлари.. Норқизил Кенгбоев

мутахассис бўлиш унга юртидаги дунёни забт этган бахшилар ҳақида дил сўзларини битишига монелик қилмаган. Қани энди аниқ фандан дарс берадиган ҳамма зиёлилир, муҳандислар, турли касб эгалари ўзлари яшаётган ҳудуд халқ оғзаки ижодига, миллатимиз қадриятларига Норқизил каби тамасиз хизмат қилишса, меҳр кўрсатишса. Мен аввалига қўлимдаги матнга бир оз эътиборсизлик билан қарадим. “Дебоча” ни ўқиганимдан кейин қизиқишим ортди. Чунки бу саҳифаларда хавотир эмас, яхшигина фольклоршунос мулоҳазалари ўрин олган эди. “Абдулла шоир Нурали ўғли” ни ўқиганимда бу фольклоршуноснинг тарихий маълумотларини билишига таҳсин ўқидим. “Қодир бахши Раҳим ўғлининг ҳаёти ва ижоди ҳақида” боби билан танишиш эса Қодир бахшини қайтадан кашф қилишимга сабаб бўлди. Сизга ҳам шу фаслни қайта-қайта ўқишни тавсия қиламан. Гап шундаки, Норқизил бу бахши ҳақида шундай эҳтирос ва меҳр билан ёзадики, Қодир бахши қаршингизда тургандек, сиз билан мунозара қилишга тайёрдек, ҳатто, илтимос қилган достонингизни айтиш учун бармоқлари билан дўмбира торларини чертиб созлаётгандек бўлади. Бахшининг отаси иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлганидан мусибатда қолган онасининг кўнглига оро бериш учун айтган термасини эсланг:

            Онажон, қўй, сатқа бўлай бошингдан,

            Гуллар йиғласа ҳам сен йиғламагин.

            Посбон бўлай доим кўзу қошингдан,

            Чўллар йиғласа ҳам сен йиғламагин.

      Бундай мисраларни ўқиган кўнгли бўш китобхоннинг ўзи йиғлаб юборади. Энди бу мисраларни дўмбира жўрлигида хушовоз моҳир санъаткордан эшитган тингловчи қай ҳолга тушган экан.

      Муаллиф ўқувчисига ҳамма фикрларини очиқ айтавермайди. Ўз ўқувчиси учун фикрлаш имконини ҳам қолдиради. Масалан, мен саҳифаларни ўқир эканман Норқизилнинг Қодир бахшига деярли ҳар сафар янги гап айтиш қобилиятига эга эканига ишонч ҳосил қилдим. Ўзингиз баҳо беринг. Бахшининг Деҳқонобод ҳақидаги термасидан шундай парча келтиради:

            Қодир, сени жўшиб айтарман.

            Завққа тўлиб, тошиб айтарман.

            Ойдан нишон, қуёшдан орден

            Тақиб олган Деҳқонободсан.

      Тўғрисини айтсам, не-не ижодий кашфиётларни биламан. Шоирларни ўз ўқувчисига етказган янгиликларни ўқиганман. Ўз юрти, шаҳри, қишлоғини мақтаган ижодкорлар билан танишман. Аммо ватанини Ойдан нишон, Қуёшдан орден таққанидан завқланган соҳибни кўрмаганман.

      Халқ дардини халқ билан ҳамнафас одам билади, тушунади, ҳис қилади. Бахшилар қадимдан ўзлари мансуб миллат вакилларининг нафаси билан яшаганлар. Қодир бахши ана шундай эл ташвишини ўзида ҳис қилган, ҳамқишлоқларининг кўнглидаги гапларни элда достон қилган зукко санъаткор эди. Йўқса, унинг ўғли Қаҳҳор бахши эслаганидек, ўтган асрнинг саксонинчи йиллари бошида не-не арбоблар Москвадаги Кремлга қуллуқ қилиб турган бир пайтда қуйидаги тўртликни айтармиди:

            Ҳулкар билан тарози,

            Бир-биридан