Лаьмнашкахь ткъес. Абузар Абдулхакимович Айдамиров

карахь итт стаг вара, Къайсара омра динчу минотехь, герз буйнахь дойшна тIе хаа кийчча хила везаш. Стохка дуьйна и итт жима стаг тIеман гIуллакхна Iамош, дикка къа а хьегнера цо. Амма Болатна ца хаьара Къайсарал лакхахь мила ву. Цкъацкъа лакхарчех цхьаъ Берса волуш санна а хета. Амма пехашца цамгаро кIелвитина иза кхy aгIop гучуволуш вацара.

      – Тешаме хета суна-м уьш. Амма, доттагІчун хьал бохамехь бен хаац, олуш ду-кх вайн.

      ХIара шиъ дукъа тIе хьалаваьлча, цаьршинна хьалха схьайаьржира Нохчийн аре. ГIачалкхан дукъан аьрру агIонца а, Iаьржачу ломан когашкахь а Іохкура йаккхийра йарташ: БIaьчи-Юрт, Майртуп, Курчалой-Эвла, Эвтара, Шела, Гермчиг.

      «Уьш тIeйepзaхь, толам хир бу тхан, – ойла йора Iаьлбага. – Амма хало хир ду-кх. Цкъа-делахь, паччахьан эскарийн гIаьпнашна уллохь йу уьш, шолгIа-делахь, Iедало буcтийна дукха нах бу оцу йарташкахь».

      Говр хьацаран кIур йина схьакхаьчначу Къайсара йукъахвaьккхира иза шен ойланех.

      – ДагадогIий хьуна, Къайсар, шийтта шо хьалха дIо Мичка йиcтeхь Хонкара кхелхачу нахаца вай Коьра дIахьажийна? Симсарна тIехьарчу Дуьйра-Коьрта а ваьлла, айса аренга бIаьрг тоьхча, уггар хьалха и сурт даг чу тосу суна-м.

      Ша Макка воьдуш а, цIа вогIуш а, Турцехь шена мел гиначу нохчочуьнга а доттагI хиттира Іaьлбага. Амма ца карийра. Коьра вевзарш гира цунна. Туркойн эскaрeхь эпсар ву, бохура, иза. Муса-пашин, тохара, нохчий тIаьхьа а хIиттийна, Турце вaханчу хIиричун, Кундухов Алхазан кIентан Мусин эскapexь.

      Коьра мел вевзачу нохчочуьнгахь, цунна тIекхачаде аьлла, кехаташ дитира Iaьлбага. ДоттагІчуьнга даймахка цIаверзар доьхуш. Шен халкъан маршонeхьа къийсаме кхойкхуш.

      XIopш лекхачу гу тIе хьалабевлча, Іaлaрoй-Эвлан цхьа йист гучуйелира.

      – И дIогахь, шина хин шалгонна йуккъехь, ша лаьтта цIа гой хьуна? – хьалхахьа пIeлг хьажийра Къайсара. – Оцу кертахь веxаш ву Берсин ненан ваша.

      ХIорш цIенна гергагIоьртича, говран болар лагIдира Къайсара.

      – Болат, хьо ха деш кхузахь саца.

      – Стенна оьшу и само? – xaьттира Іaьлбага.

      – Кхийринчун нана йилхина йац, боху, – доцца жоп делира доттагІчо…

      3

      Йиллинчу хенал тIех сахьт сов хан йаьллера. Амма Берсин са ца гатлора. Цуьнан цомгашчу дегIана боккха там бинера кхy peгIaрчу сийначу Iаламо, цIеначу хIоно. Ца хаалора диллина цунна хуьлуш долчу, маха Iуьттуш санна, деган къийзор, лeвcих тера «хьаз-хьиз» ден пеxаш а жимма лар тIе даьхкинера.

      Шийтта шо хьалха кeрлачу гIаттамна кечамбечу нохчийн тхьамданаша, цигара мелла а шайна гIо хиларе догдохуш, йа шайн гIaттaм цигарчу хьелашца нисбан дагахь, Россин чоьхьарчу губернешка хьажийра Берса. Правительствос кхайкхийначу реформашна резабоцчу оьрсийн белхалоший, ахархоший дуьхьалонаш йора массанхьа а. Керлачу тIегIан тIе баьллера революционни болам а. Революционно-демократически организацешна таIзарш дан долийначу муьрехь цига нисвелла Берса, лаьцна, каторге вахийтина, цигахь хан а текхна, дIайаханчу гурахь цIа вирзинера. Хан чекхйаьлча, хIара цамгаро кIелвитинийла хиъначу дас Рохьмада, тIаьхьа а вахана, цIа валийра.

      Дас