Үһүйээннэр, номохтор. Багдарыын Сүлбэ

уоһугар. Сороҕун: «Оҥхотон баран, көмөн кэбис. Төрүт-уус киһи этэ», – диир. Итинэн интикэтэ бүтэр.

      Ити быраан турар буолбат дуо? Ат Хайата диэн. Ити үрдүгэр ахсынньы биэһигэр, тохсунньу биэһигэр таххан, үс хонон төрөөн киирэр. Торбос чурумчу сыалыйалаах. Оҕото балык эҥин, ол-бу буолар үһү. Сордоҥ балык.

      Оҕонньоро биирдэ эмээххинин кырбаары гыммыт. «Сүптүр, төрүүгүн-төрүүгүн да, туох гынаҕын? Оҕоҕун аҕал», – диэбит. «Чэ, оччоҕо сассын таххаар. Ат Хайатыгар таххыахпыт», – диэбит.

      Иккиэн таххыбыттар. Оҕонньор охтубут мас өкөйөн, эндэйэн турарыгар, тойомсуйан, олорунан кэбиспит. Дьэ, эмээххин баран кэлбит уонна оҕонньоругар: «Оҕоҥ бу баар. Чэ, илдьэ киир», – диэбит. Ньилбэгэр туора быраҕан биэрбит биир сордоҥу. Оҕонньор ыксаабыт, куттаммыт: «Бу баҕайыны киэр гын», – диэбит. Онтон ыла оҕо көрдөөбөт буолаахтаабыт. Онон бүппүт, чэ.

      Харитина Семеновна Яковлева-Көрөөхтөөбүт. Мэҥэ улууһа, Үөһээ Моорук нэһилиэгэ (билигин Амма улууһа, Сатаҕай нэһилиэгэ). 1989 с. кэпсэппитим, «62-бин туоларым ити курдук хаалла. Алтынньыга, 16-гар туолабын», – диэбитэ.

      АРҔАА ӨТТҮНЭН ААННААБЫТТАРА

      Биһиэннэрэ, Баачымалар, дьиэни даҕаны, хотону даҕаны уонна олбуору, тиэргэни хаһан да арҕаа өттүнэн ааннаабаттар. Аньыы. Тоҕо диэтэххэ, ойууттар, удаҕаттар сылдьар сырыыларын, суолларын ааныгар ыччатыҥ кэскилин, кинилэр дьылҕаларын сэмсэ ууран биэриэ суохтааххын, бүтэй бэлэх биэриэ суохтааххын. «Арҕаа өттүнэн ааннаах дьон эстэр дьылҕалаахтар», – дииллэр. Куһаҕан тыыннар сылдьар ыырдара. Бэл диэтэр арҕаа өттүнэн түннүктээбэт этилэр. Куһаҕан тыын, ыччат дьылҕатын курдары көрөн, быһа этэр диэн.

      БУЛУҤ

      Гаврил Константинович Шадрин (1933). Булуҥ улууһа, Хара

      Уулаах. 1982 с. суруйбутум.

      ТИКСИИ

      Тиксии диэн ити мин аҕам уонна эһэлэрим кэпсээннэринэн истэр этим. Бу Тиксии диэн сиргэ балыгы элбэхтик өлөрөр этибит. Көһөн киирэн. Тууччах, муксуун балыгы атырдьах ыйын ортотун диэки. Тиксэр кэмигэр. Балык бултуу киирэллэр тыаттан. Таастан эбэтэр. Ити балыктар күн бүгүнүгэр диэри ити бириэмэҕэ биэрэккэ тиксэр кэмнэрэ. Ол иһин тиксиилии киирэллэр. Биһиэхэ манна ити балыктар эмиэ атырдьах ыйын ортотугар сысталлар. Ону биһиги эмиэ тиксиилиибит. Эбэтэр балыктыыбыт, бултуубут.

      Лэгэнтэй Борокуоппайабыс Күөрээкин-Сэкэннэй (1918). Булуҥ улууһа, Түмэти. Хаҥалас ууһа. 2002 с. суруйбутум.

      АЛАМПА МАЙААГА

      Соппуруонап Остоолбото. Биһиги Алампа Майааҕа диэн ааттааччыбыт. Сорохтор Соппуруонап Майааҕа дииллэр. Оҕолор, кыралар. Билигин. Быһаҕынан быһан суруйталаабыттар. Муохтар үүнүтэлээбиттэр. Хаартыскаҕа да сатаан түһүө суох. Бастакы туруоралларыгар ЯЦИК чилиэнэ Слепцов Н. В. диэн баар эбит. Аата саамай үөһэ баар этэ. Соппуруонап гиэнэ баар этэ. Ол майаакка Өксөкүлээх Өлөксөй аата баар этэ диибин. Новгородов алпабиитынан суруллубут.

      Туруорбут дьон олохтоохтор. Мэҥэ Хаҥаластан, Уус Алдантан кэлэн олохсуйбут дьон. Охулуокап Сомсоон, Поппуоп Мэхээлэ, Перевалов Лэгэнтэй, Ыскырбыыкын Сэмэн. Сэниэлээх,