Үһүйээннэр, номохтор. Багдарыын Сүлбэ

АТЫЫР

      Ити Саҥкычах Үрэҕэр Түргэн Күөлэ диэн салаа үрэх баар. Онно Судьуунап Ньукулай диэн оҕонньорго баара маҥан атыыр. Мин кыра оҕо сылдьаммын көрбүтүм. Маҥан дьүһүннээх. Үөргэ сылдьар атыыр. Сымнаҕас баҕайы сылгы быһыылааҕа. «Айдаарымаҥ, маһынан-отунан быраҕаайаҕыт. Кыыһырыаҕа», – диэн бакаат бөҕө буоллаҕа дии.

      Ол сүөһү дьиэтиттэн ханна да ыраах барбат дииллэр этэ. Ону ойууттар кыырдахтарына, үрүүмпэҕэ арыгы кутан баран, бастыҥ түннүгүнэн ¹ биэрэллэр эбит. Туох да сүрдээх ойуулаах, симэхтээх ити атыыр сылгы. Дьэ ол арыгытын түннүгүнэн кэлэн иһэн барар эбит. Биэрдэхтэринэ. Уонна үөргэ сылдьар эбит. Ол сылгыны ойууттар былыр ытык атыыр оҥорбуттар. Үөтэн. Хас да түүн кыыраллар үһү онно. Үс түүн кыырбыттар. Маһынан кыыл бөҕөнү оҥорон, алдьархай тэрээһиннээхтик оҥороллор. Саамай улахана – сэргэ. Ол сылгы, дьыл-күн туоллаҕына, саас дуу, күһүн дуу, онно дьиэ чугаһыгар кэлэн олорон эрэн, икки өттүнэн куоҕаҥныы-куоҕаҥныы, ытыһын таһынар эбит. Онно, арыгы баар буоллаҕына, арыгы илдьэн биэрэллэр эбит, хаан баар буоллаҕына, хааны илдьэн биэрэллэр эбит. Ол онно иһиттэрэ хааҥҥа туос тордуйа буолар эбит. Кыра. Арыгыга буоллаҕына – хатыҥынан оҥоһуллубут

      үрүүмпэ. Былыргы дьон үрүүмпэлэрэ үксэ да хатыҥ буолар. Таас үрүүмпэ баай ыалларга эрэ баар. Улахан атыыһыт кэллэҕинэ эрэ аһыыр иһиттэрэ. Ол дьиэ таһыгар чугас арааһынай ойуулаах, кэрдиистээх сэргэлээҕэ үһү. Ол аан бастаан ытык буоларыгар онно баайбыттара үһү уонна эриэн ситиинэн симээн баран, күрүөлүү тардан кэбиһэллэрэ үһү. Чэ, бэйэтэ даҕаны киһи курдук кэпсииллэр этэ. Ол сылгыны. Сэргэтигэр кэлэр даҕаны, арыгы иһэр даҕаны. Оннооҕор түннүгүнэн кэлэн иһэр.

      Ол Түргэн Күөлүгэр икки ыал олорбуттар. Онно сайылык дьиэттэн салгыы хаҥас диэки өттүгэр моойтурук ампаар ², үп ампаара, баара үһү. Дьэ, онно туох ааттаах кини кэтэр таҥаһа, быата-туһаҕа барыта баар. Көнтөһө эҥинэ, тэһиинэ. Тэһиинэ, кыл буоллаҕына, эриэн буолар. Үс ынах быатын холбоон тиктэххинэ, дьэрэкээн ойуу буолан таххар. Баһын быата алтан тимэх курдук ойуулаах буолар. Чугас-чугас лаһыгыраччы тигэн кэбиһэллэр. Дьэ, ол ампаар иһигэр баар атыыр быатын-туһаҕын тыытыа суохтааххын. Тыыттыҥ да, ыалдьаҕын. Ону дэлби ыйаан-ыйаан кэбиһэллэр.

      Атыырдара мэнэрийдэҕинэ, уокка-күөскэ ас биэрэллэрэ үһү. Ону оҕонньор аанньа кэпсээбэт этэ.

      Ону Дьаакыбылап Сүөдэр Ыстапаанабыс диэн уол баһын быатын, үүнүн ылан оонньообут. Онтон өйүнэн ыалдьан, буккуллан хаалар. Саҥкычах Үрэҕэр Таҥнары Кэрэх диэн тумул баар, сирин аата Бөтүҥ Быыһа. Онно улахан тиит баар. Онно тахсан кэҕэлээн, суордаан, иирэн барбыт. Букатын бокуойа суох. Онно балай да өр иирбит быһыылаах. Онно бииргэ төрөөбүт эдьиийэ олорор. Маайа диэн. Онно олорон иирбит. Иирбит киһи кэргэннээх. Ол аҕата – ойуун. Сааба Ойуун диэн. Ол оҕонньор кэлэн, биир түүн тура кыырбыт. Ытык атыыр баһын быатынан оонньообутун истибэтэх буоллаҕа. Ону: «Онон ооннообуккун», – диэн көрүүлэммит. Онтон өр буолбатах, киһилэрэ үтүөрэн хаалбыт. Кынна оҕонньор кыыран, алҕаан кэбиспит.

      Чэ, итинэн түмүктэнэр. Мин өйдүүрбүнэн. Киһи куттанар гына