In my vel. Azille Coetzee

vriend Siegfried stap deur die Rijksmuseum. Dis doodstil en styf en ons is dik van die lag oor een of ander ding. En elke keer as een van die museumbeamptes ons ’n streng kyk gee, bars ons van voor af uit.

      Oproerig. Suid-Afrikaners in museums.

      Siegfried is met ’n Beierse man getroud en woon op ’n afgeleë dorpie in die Swartwoud in Duitsland. Siegfried kom gereeld in Amsterdam, maar dis sy eerste keer in die Rijksmuseum, so ek is verbaas toe hy ná ’n uur al sê hy wil gaan. Ons klim op ons fietse en ry deur die motreën na Café Brecht, ’n Duitse thuiskamerkafee op die Weteringschans. Dit lyk soos ’n mens se ouma se sitkamer, vol beblomde banke en tierlantyntjies, kleurryke muurpapier, koekblikke en kitsch skilderye (ook die gebruiklike Tretchikoff-prints) in goue rame. In die dag kom ’n mens hierheen vir muntthee en taart, en in die aand raak dit ’n lekker besige kroeg vol mooi Amsterdammers.

      Dis ’n donker, koue laatmiddag, ek en Siegfried drink stomende koppies tee.

      “So, wat dink jy van die Rijksmuseum?” vra ek.

      Hy vat ’n sluk, sit sy koppie neer en sê kliphard: “Ag, dis sommer vir my ’n klomp bullshit.” Ek wag vir hom om te begin lag, ek neem aan hy maak al weer ’n grap. Maar hy is ernstig. “Die Goue Eeu, gmf,” snork hy.

      Ek dog die Nederlanders langsaan ons kry ’n oorval oor hierdie kettery. “Heel raar,” sê die een vir die ander.

      “Praat net bietjie sagter, Sieg,” sê ek.

      “Dis hulle wat moet skaam wees,” sê hy.

      “Wat? Waarvan praat jy? Skaam vir die ongekende opbloei van kuns en kultuur? Skaam vir Rembrandt? Skaam vir al daardie pragtige kulturele artefakte?” vra ek.

      “Nee.” Siegfried rol sy oë vir my onkritiese bewondering vir enige iets Nederlands. “Skaam vir al daardie slawe waarin hulle gehandel het om hierdie sogenaamde Goue Eeu te befonds. ’n Mens kan hulle sien staan in die agtergrond van die skilderye. En skaam vir al die mooi dinge wat hulle van hul kolonies gesteel het. En skaam dat hulle ’n hele nasionale museum afstaan aan die viering van hul rykdom en kulturele prestasies, sonder enige verwysing na die uitbuiting en wreedheid wat dit onderlê.”

      Siegfried vat nog ’n sluk tee en vee ’n paar verdwaalde reëndruppels van sy serp af.

      En net toe ek dink hy is klaar: “En al daardie ou wit baarde! Not a vibe.”

      Kort ná my aankoms in Nederland is Nelson Mandela oorlede. Ek is by ’n Sinterklaaspartytjie by die studentekroeg van my universiteit. My eerste kennismaking met Nederland se geïnstitusionaliseerde blackface-kultuur.

      Laatnag, toe die drie vate bier wat die studenteorganisasie vir hierdie geleentheid bekom het lankal leeg is, begin die berigte van oudpresident Mandela se dood op die televisieskerms verskyn. Ek en twee Suid-Afrikaanse vriende sit dronkerig en tranerig by die kroeg nadat ons luidkeels vir almal wat wou hoor, vertel het óns is Suid-Afrikaners en dis óns held wat heengegaan het.

      Die volgende paar dae lê ek ure lank in my pajamas, siek van die heimwee, en kyk op CNN na die rouende Suid-Afrikaners wat verdrietig saam sing en dans in al die Suid-Afrikaanse stede in die helder Desemberson.

      ’n Week later neem ek en ’n Suid-Afrikaanse vriendin, opgestop in donsbaadjies en serpe, die trein om ’n huldeblyk aan Nelson Mandela by te woon by een van die groot Nederlandse universiteite in die suide. Die universiteit het ’n paneel van kenners saamgestel om te praat oor die brandende vraag: wat gaan van Suid-Afrika word noudat Mandela nie meer daar is nie? So asof hy nie nou al jare uit die politiek was nie. Asof hy nog steeds die enigste wonderwerk is wat ons arme ou land bymekaarhou.

      Die paneel van kenners bestaan uit twee Nederlanders, ’n Ghanees en ’n Nigeriër. Die Ghanees en die Nigeriër was nog nooit in Suid-Afrika nie, en hulle maak dit van die begin af duidelik dat hulle nie veel van die Suid-Afrikaanse konteks weet nie, maar tog word hulle aangespreek as die experts van die aand. Want wie kan nou onderskei tussen al hierdie ellendige lande op die donker kontinent?

      Iemand sê iets oor die Limpopo-handboekskandaal en toe is dit al waaroor die res van die aand gepraat word. Die Europeërs is natuurlik vreeslik ontstig oor daardie storie.

      So neem ek afskeid van Nelson Mandela, dink ek ongelowig toe ek laat daardie nag op die trein sit op pad terug Amsterdam toe, met die ysreën wat in vlae teen my venster waai.

      Terwyl ek in Nederland is, is daar intensiewe studentebetogings in Amsterdam.

      Die studente van die Universiteit van Amsterdam okkupeer die Maagdenhuis, ’n administratiewe gebou, uit protes teen die toenemende korporatisering van die universiteit. Mettertyd lei dit tot dringende debatvoering en toenemende onstabiliteit in die universiteitstrukture.

      Terselfdertyd gebeur die #RhodesMustFall- en #FeesMustFall-betoging in Suid-Afrika. Een van die groot Nederlandse koerante berig oor die Suid-Afrikaanse studenteopstande, en by die artikel plaas hulle ’n groot foto van jong swart mense wat rondsit in bome op ’n bosserige plek.

      Ek kry ’n e-pos van die een of ander vereniging van Afrika-studente in Europa, waarin PhD-studente uit Afrika genooi word om artikels te skryf oor wat dit vandag beteken, hoe dit werk om ’n PhD in of uit Afrika te skryf, in of uit Yaoundé, Ouagadougou, Dakar, Nairobi, Tunisië, Maputo. You will be a Doctor, my Child gaan die boek se naam wees.

      Ek lees hierdie naam weer, sê dit hardop. ’n Sin vol hoop, hoop wat aangestuur word tussen generasies, al glad gevat wanneer dit koel in my palm beland. Op die uitnodiging is daar ’n ou sepiafoto van ’n jong swart vrou in ’n gradeplegtigheidstoga, met die ikoniese vierkantige tosselhoed op haar kop. Haar hande is losweg gevou. Sy kyk voor haar uit, ernstig, dalk effens sardonies.

      Die uitnodiging verduidelik om ’n PhD aan te pak, vereis ’n gepaste institusionele raamwerk, sowel as finansiële en materiële ondersteuning, onafhanklikheid, tyd. Om ’n PhD te doen, vereis hulpbronne, stabiliteit. Die uitnodiging noem dat hoër onderwys in verskeie Afrika-lande koloniale fondamente het. Dat die universiteit self gebou is met die Westerling sentraal daarin. Die uitnodiging vra: hoe doen ons PhD’s in Afrika, of as Afrikane? Watter soort kennis produseer ons, en teen watter koste?

      Ek besluit om ’n essay te skryf en in te stuur. Ek wil skryf oor hoe ek tussen twee wêrelde staan, as mens en filosoof. En dan ondersoek wat hierdie posisionering vir my denke en projek beteken.

      You will be a Doctor, my Child, lees ek weer die melankoliese sin. Dis nie vir my bedoel nie. Ek dra nie generasies se drome van vooruitgang op my skouers nie. Ek hoef nie ’n pad oop te veg nie, my PhD is nie iets wat geskiedenis herskryf nie. Ek kan dit doen as ek wil, maar ek hoef ook nie. My loopbaan is nie simbolies nie, dra nie daardie soort gewig nie, want ek is wit en die wêreld lê oop voor my, my weg is gebaan.

      Stellenbosch Universiteit is gebou vir my. Of ten minste vir ’n manlike weergawe van my. Vir die Coetzees, die Van der Merwes, die Laubshers, die Cilliers’s, die Rabes.

      Ek is ’n vis in die water in daardie gange. ’n Ervaring so in kontras met die stories wat baie van die swart studente by Stellenbosch vandag vertel oor hoe dit ’n instelling is wat hulle uitsluit, teenstaan, hulle oor en oor daaraan herinner dat hul teenwoordigheid ’n anomalie of ’n wonderwerk is in die konteks van die geskiedenis van die plek.

      Ja, jou oupagrootjie het al in die 1920’s op Stellenbosch studeer. En later, in die 1940’s, weer teruggegaan vir sy M. Willem was sy naam. Het ek jou nooit van hom vertel nie?

      Antwoord my ma op my boodskap. Nee, sy het nie.

      O hy was ’n feminis net soos jy. Sy meestersverhandeling gaan oor die opvoeding van die dogters.

      Wel, daar het jy dit.