Oorkant op die eiland. Louisa du Toit

dikwels ongelukkig, baie ongelukkig.

      Vir die res van die reis is hulle stillerig. Geen geskerts, geen gedagtewisseling nie. Sy gee egter in ’n gebaar van toegeeflikheid sy rookgoed vir hom aan. Hy aanvaar dit dankbaar. Die rook laat haar oë brand en haar neus toetrek. Sy besluit egter om dit te verduur, ook toe hy ’n tweede en derde sigaret aansteek.

      Dalk was die onsmaaklike klein kragmeting nodig. Dalk verstaan hy nou dat sy ten ene male nie vatbaar is vir sy ewige grapmakery nie. En sy, wat was die les vir haar? Dat hy gewelddadig sal kan raak met die nodige aanleiding? In hierdie geval het hy self die aanleiding gegee, en onnodig daarby. Sy sidder innerlik as sy die krag van sy greep onthou, sonder enige toegeneentheid of terglus. Dit was geweld in verbloemde vorm, en dit lyk asof hy self daarvoor geskrik het. Hy is nou slap, drifloos, swygsaam.

      En hy moet al baie moeg wees. Dalk was dit net ’n fisieke reaksie op die spanning van die rit. Maar nee, sy moenie verskonings vir sy optrede soek nie. Dit was al menige vrou se ondergang, en sal dit altyd wees. Sy verstaan skielik meer van haar ma se kommer vanoggend op die lughawe. Dit moet ’n kommer wees wat lankal vreet, die laaste ses maande sedert sy Isidor naweke begin huis toe bring het.

      Dalk, dink Janetta met ’n opvroliking van haar gemoed, kan sy haar ma na hierdie vakansie in die oë kyk en sê: “Ma, ek verstaan nou Ma se kommer beter, maar ek verstaan ook vir Isidor Eksteen beter. En daar is geen rede tot kommer nie. Regtig, noudat ek by sy huis was …” Helaas, dis wensdenkery. Die nabye toekoms sal wys of sy hom ooit beter sal leer deurgrond.

      “Nou is dit nie meer te doodver nie.” Dis die eerste woorde wat Isidor in meer as twee uur praat. Die reis het voorspoedig verloop en hulle het op sy berekening tyd gewen. Enkele kere het die kop en horings van ’n koedoe opgedoem in die verste ligbane wat die motor uitskiet, maar nie een het die gevaarlike en dikwels noodlottige sprong waarvoor hulle bekend is, gewaag nie. Isidor het ook die dakliggie aangeskakel, wat glo help. “Tot dit verkeerd bewys word,” het hy met selfspot bygevoeg.

      Noudat hulle so naby kom, word Janetta se vrese deur opgewondenheid vervang. Want dis asof ook Isidor opgewonde raak. Hy moes tog veel huis toe verlang het. Hy praat weer eerste: “As dit in die dag was, sou jy die groenigheid van die rivier op ons linkerhand kon sien. Waar dit ’n bog maak.”

      “Jy kan my in daglig wys.”

      “Van ons af is dit nie so naby nie. Hoewel dit met die groot vloede van die verlede, voor die tyd van noodwalle, tot naby ons huis gekom het, ’n kilometer ver.”

      Hulle manier van praat is beleef, asof hulle versigtig is vir wat hulle in mekaar ontdek het. Ontketen het, eerder. “Onthou jy self so ’n vloed?” vra sy.

      “Daar was ’n paar jaar terug ’n grote, maar daar was al erger.”

      “En wie dra dan die skade, jou pa of die huurder?”

      “Albei verloor maar.” Hy raak nogal mededeelsaam: “Onthou net dat ’n groot deel van die plaas eintlik droë veld is, weg van die rivier af.”

      “En daar boer jou pa met vee.”

      “Ja.” Dan weer stilte. “Hier is ons bure se hek,” sê hy ’n kwartier later. Hy het betyds gepraat, sodat sy tyd het om te kyk toe die motorligte oor die uitdraaipad vee. Daar hang ’n wit geverfde motorband waarop in swart letters geskryf is: P. Saayman, Donkerwater.

      “Dit klink morbied,” merk sy op, terwyl die geverfde letters nog binne haar moeë ooglede lewe.

      “Ja, en ek is bevrees dit is waar ook. Hulle word van altyd af deur die ongeluk gery.”

      Dalk hou hy die geselsery vol om wakker te bly, want ’n paar keer het sy hom al verdink dat hy oomblikke lank agter die stuurwiel indut. As die atmosfeer heeltemal ontspanne was, sou sy aan die hand gedoen het dat hulle sing om wakker te bly. Nou is dit egter nie meer ver nie en hy is opeens ook sommer helder wakker.

      Dis nie nodig dat hy hulle aankoms by hulle bestemming aankondig nie, want sy lees duidelik die woorde op die naambord van smeedyster wat in die motorlig opdoem: Otto Eksteen, Stroomlangs. “Julle is gelukkig om ten dele langs die rivier te wees, of hoe?”

      “Ja. Dit verhoog die waarde van die grond. En as die droogte rêrig knyp, is daar altyd groenvoer vir die vee.”

      Die skielike grondpad is soos ’n voelbare verklaring dat die teerpad verby is, en daarmee alles wat bekend en gemaklik is. Die swart baan was immers ’n lint wat tussen haar en die Kaap span. Hulle ry ’n paar kilometer ver in ’n gang tussen veekampe deur, voordat die opstal uit die donkerte van die nag voor hulle opdoem.

      Met die eerste oogopslag weet Janetta onvoorwaardelik dat Isidor heeltyd nonsens oor sy ouerlike woning gepraat het. Daar is g’n rousteen of kleipleistering, ook nie skoorsteen en rietdak nie, en sy voel op ’n manier teleurgesteld. Dis ’n groot, plat huis met ’n lang veranda waaroor die strale van die motorligte vee. Daar is donker bondels bome. Dit lyk of daar genoeg tuin is, maar onbeplan en nie kundig uitgelê of goed versorg nie.

      Dit ontstel haar effens dat daar nêrens lig brand nie, of nie wat sy kan sien nie. Die huis lyk so verlate, laag op die grond, donker, byna hurkend. Hulle word immers verwag? ’n Oomblik lank word Janetta die prooi van ’n oervrees: gestel haar ma se vrese was gegrond? Dat hier g’n mense van Isidor woon nie, dat hy haar hierheen gebring het vir ’n gerieflike, uitgerekte liefdesavontuurtjie? Dis nie vergesog nie. Baie plase is ontvolk en beskik net oor ’n voorman. En hierdie landerye word glo juis verhuur.

      “Dis so donker,” pols sy versigtig.

      “Die krag gaan vir elke bagatel af,” is al wat hy sê.

      Sy bly sit selfs nadat Isidor uitgeklim het. Hy loop om na haar kant toe om die deur oop te maak. Terselfdertyd gaan die voordeur oop, en met onsekere verligting sien Janetta ’n man met ’n sterk flitslig te voorskyn kom. Die lig is skerp, maar sy kan sien dat hy ’n kamerjas aanhet. Dit is darem ook al halftwaalf, herinner sy haar, en plaasmense gaan vroeër bed toe omdat hulle vroeër opstaan. Isidor se ma slaap seker al. Sy voel verleë oor die ongerief wat die mense aangedoen word, die ontwrigting van hulle roetine.

      Die oomblik toe hulle uitklim, hoor sy ’n hond knorrend blaf. Sy sou nooit agterna presies weet in watter volgorde dinge gebeur het nie. Sy weet dat die man en Isidor reeds groetwoorde oor die kort afstand heen begin wissel het, gewoon en sonder ophef. Sy onthou dat sy met ’n krieweling van ongemak die donker dons van die man se borshare bo die V-hals van die kamerjas gesien het en dat hy ’n baard het, volmaak asof dit saam met die gelaatstrekke geskape is. ’n Kort, krullerige baard, vas teen die vel en tot by sy kiewe. Dis soveel as wat sy kon onthou.

      Die hele res, alles wat eerste indrukke moes wees, vergaan in die hel wat losbars. Die hond wat hom tot dusver net laat hoor het, is met enkele hale by en bo-op Janetta. Sy is skoon onderstebo geloop en lê teen die grond met die sterk, trillende borskas wat sentimeters bo haar dein. Die honde-asem is in haar gesig, terwyl angswekkende knorgeluide haar eie stem in haar keel laat stol. Alles het so vinnig gebeur dat, die oomblik toe sy val, sy die eienaardige sensasie ondervind dat haar liggaam morsdood van skok is. Dan keer die lewe met speldeprikke terug na elke vesel.

      Sy wil roep: “Help!” Sy wil bid of smeek, maar daar kom geen geluid uit haar keel nie. Dit voel na ’n ewigheid voor Isidor skerp roep: “Kaptein! Maar Otto, keer die bliksem!”

      Die gromme word harder, dreigender. Spoeg drup op haar gesig. Die ligstraal van die flits swaar koersloos heen en weer.

      “Magtag, Otto!” roep Isidor weer. Belaglik misplaas, dring dit juis nou tot Janetta deur dat hy sy pa woedend op die naam noem. Waarom gryp die man nie die dier weg nie? wonder sy in haar angs; besef dan dat geweld net teengeweld sal uitlok, en dat hier eerder ’n fyn spel van oorreding nodig is. Daarom bly sy roerloos lê terwyl Otto Eksteen eindelik paaiend praat: “Kaptein … kom nou, Kaptein.” Ongemerk beweeg hy nader, tot sy vingers paaiend om die halsband sluit. In die sekonde voor die spanning breek, besef sy: As hy met een woord die hond aanmoedig, is sy dood.

      Maar waarom sou hy dit wou doen? Waarom is die oomblik so lank, so lank? Toe is die hond weg van haar, verstaan