Monument. Maretha Maartens

afgehaal en gefrons. “Wanneer gaan ek onthou om nog ’n bord te bring? Oy, draykup.”

      “Oy, workaholic. En deurmekaarkop ook.”

      Ek neem foto’s van beeste op ’n lap verskroeide aarde, Yachin. En ek het nie woorde nie.

      Hoofstuk 5

      Sy staan voor Oumbecca se huis, uitgesluit. Die muur is drie meter hoog met duiwelsvurk bo-op. Die sipresse by die voorhek staan nog, maar agter die muur.

      Die straatnommer het verander. Dit was 37; dis nou 42. Die hek by die motorhuis se oprit is afgehaal. In sy plek is daar ’n staalhek op spore, met die snoet en die gegrom van ’n groot hond in die smal opening tussen twee tralies.

      Die loan shark wat Oumbecca se huis gekoop het, ry ’n Hummer, het Adriaan gesê. R1 400 per tenk, hum-hum deur Petrusburg se strate.

      Cheri het haar mond oopgemaak: “Die man ooze geld.”

      “Een vrou het ’n mikrolening vir ’n boob job by hom gekry,” het Adriaan bygevoeg. “Nou staan sy en haar man op skei oor die skuld, drie kinders onder ses. Maar dis eintlik Bolokanang se armes wat hom in die pound seats sit – of in sy volgende Hummer of Porsche, ha-ha. Hulle loop agter die geldreuk aan, vat kortpad van die brug af, jy moet die voetpaaie deur die veld voor die Ou Kerkhof sien, lyk soos ’n beespad. Dan tussen die kerk en die ouetehuis deur, net een ding in die kop: ching-ching by die shark. As hulle eers die leengeld gepocket het, is dit reguit Liquorland toe. Party haal nie die lokasie nie, die monument is hulle halfway stop. Jy moet sien hoe dit daar lyk, die Voortrekkers draai in hulle grafte om. Bottelskerwe, bierblikke, panties en vests. En jy kan nie naby die klippe kom nie.”

      Haar broer se praat was soos ’n rioollek. Maar sy het hom jammer gekry; die diggings was nog nie uit hom uit nie.

      Die jongste seuntjie, Attie, ’n kloon van sy boetie, het van buite af ingekom. Spoedig, het Margo gedink, sal hy ook met sy vingerpunte bepaal wat hy van die wêreld en die mensdom wil sien. Maar nou is ’n slimfoon hom nog nie beskore nie.

      “Watter klippe, Dadda?” het hy gevra.

      “Geloftedagklippe. Dié by die monument.”

      “Watter monument?”

      “In Monumentweg. Die monument oorkant die kafee, man. As mens by die dorp inkom van Bloemfontein se kant af. Naby die kerkhof waar Ouma begrawe is.”

      “Hoekom sê jy dan dis belofteklippe?”

      “Oor almal daar gaan klippe pak het, in die tyd toe daar nog Geloftefees gehou kon word sonder dat iemand van hoogverraad aangekla word.”

      Die kind het nie verdere vrae gevra nie.

      Die klipstapel by die monument is bevuil van menslike afval, moes Margo verneem. En daar is altyd ’n skoen.

      “Hoe bedoel jy: ’n skoen?” het sy gevra.

      “As ek ’n skoen sê, bedoel ek ’n skoen. Daar is altyd ’n skoen of twee wat by die monument rondlê. Hulle lyk almal eenders, en die hemel alleen weet hoe enigiemand nog daarmee kon loop, maar hulle is oral. Altyd net één, nooit ’n paar nie.”

      Haar skoonsuster het hulle van ver agter af ingehaal: “Die wittes leen net so baie soos die swartes.”

      Margo het haar broer se gelaatstrekke oor die beker kitskoffie sit en bestudeer en gesien die kinders hou haar dop, Cindy oor haar selfoon, Diederick oor sy brilraam. Hy was tien toe sy Israel toe is: ’n rustelose kind met geneigdhede – Oumbecca se woord. Met elke besoek het hy Oumbecca se slypsteen uit die onderste kombuislaai gehaal en haar groente- en steakmesse geslyp. Dankie, dankie, het Oumbecca ingenomenheid geveins.

      Die onuitgesproke woorde was: Dankie, dankie dat Adriaan terug is van die diggings. Dat grond en skaap tóg in sy bloed is, ten spyte van alles.

      Messe geslyp, het Diederick deur die huis gedwaal en goed van die rakke afgehaal, omgedraai en van onder af bekyk. Die Dawidbeeldjie op die koffietafel het hom gefassineer. Gereeld het hy hom op die mat tuisgemaak en daaraan begin draai, sy ken net-net bo die koffietafel, sy oë klinies gefokus soos dié van ’n mikrobioloog by ’n petribakkie.

      Geneig om op sy eie planeet te wees, het Oumbecca haar kop geskud. Was dit nie vir kindersielkunde wat tussen toe en nou in die prentjie gekom het nie, het sy boude al ’n paar keer onder hierdie dak gebrand. Jou ma het kleintyd geweet waar die streep getrek is. En waar die streep nog nie getrek was nie, het sy ’n vermoede gehad hy is daar iewers. Soos wanneer ek haar met die klein albumpie betrap het.

      Die klein albumpie, kosbaarder as die Qumran-perkamentrolle, vingerafdruk van die familieheilige. Foto’s en gedagtes van Angelina Edwards-Fourie Wessels, Oumbecca se ma.

      Oumbecca het gereeld vertel hoe vol sy haar hande met Ma Chris gehad het.

      “Nuuskierig verby, altyd waar sy nie moes wees nie. As dit so stil word in die huis, het ek geweet sy blaai in die klein albumpie. Of sy staan in haar pa se helm en kamaste voor die lang spieël in die blou kamer. As ek haar nie voor die spieël gekry het nie, moes ek maar net agter die dubbelbed gaan kyk.”

      “Wat het Mamma daar gedoen, Oumbecca?”

      “Die patrone uit haar pa se patroonband soos soldate op parade op die vloer uitgepak. En haar asem opgehou sodat ek nie moes hoor nie. Hulle was almal lewendig, die patrone. Sy kon haar hande nie van daardie patrone afhou nie, dit was asof sy met die pa wat sy nooit geken het nie se nagedagtenis speel.”

      “Toe was Ouma nog nie met Uncle Bill getroud nie, nè?”

      “Ons is in 1950 getroud.”

      Saaklik, want Bill Hallman was die fout van Oumbecca se lewe. Ma Chris het die rusies gehoor, eenkeer vir iemand oor die telefoon daarvan vertel. Hoe haar ma kop onderstebo voor die familie se konsentrasiekamp-ouma gesit het: “ ’n Engelsman wat jou pa kon gewees het, Rebecca, ’n Éngelsman, terwyl jy die weduwee is van een van die byna twaalfduisend soldate wat vir die Commonwealth gesneuwel het, so nodeloos.”

      Asof 1901, David Edwards die Engelse soldaat, die Winburgse konsentrasiekamp, die kosproeër op die vullishope en die nag toe konsentrasiekamp-ouma Jacomina Fourie haar kind in ’n sinkbad gedoop het, ’n droom was, alles net ’n droom.

      Die hele tyd wat Margo onder Adriaan se dak was, was Diederick se bene nie ’n oomblik lank stil nie. Die bril het ’n groot verskil aan sy voorkoms gemaak. Dit het haar opgeval dat hy Cheri se oogkleur en Adriaan se swaar oogbanke het.

      “Hoekom het Adriaan sulke oë, Oumbecca?” Sy was vyf of ses, Adriaan twaalf of dertien.

      “Watse oë?”

      “Hy’t nie oogklappe soos ek nie.”

      “Jy bedoel ooglede?”

      “Ja, ooglede. Hoekom het ek ooglede en hy nie?”

      “Hy trek op die Van Rooyens.”

      “Wie is die Van Rooyens, Oumbecca?”

      “Julle pa se voorouers aan moederskant. Sy ma was ’n nooi Van Rooyen, broerskind of niggie van Ignatius van Rooyen wat vir George Mousley van agter af op die Bethlehem-pad doodgeskiet en buite Ficksburg in ’n vlak graf begrawe het.”

      “Wie was George Mousley? En hoekom …”

      Dan sou Oumbecca begin vertel.

      Onder haar dak is daar soms onverwags aan die spinnerakdrade van die nimmereindigende oorloë van die land getrek: die grote, die Anglo-Boereoorlog. Eerste Wêreldoorlog en die oorlog in die kleine daarteen, die Rebellie. Die Tweede Wêreldoorlog. Oupa Johannes Strydom, die liefde van Oumbecca se lewe, in 6 SA Pantserdivisie, vrywilliger ter wille van die geld. Hy wou grond koop, hy was nie gemaak vir die stad of vir die herstel van lugremme en warm as-busse in die Spoorweë se werkswinkels nie.

      Ma Chris is verwek gedurende