Monument. Maretha Maartens

almal is weg. Oumbecca rus in die kerkhof, maar nie sag nie. Niemand rus sag in die harde skoot van die aarde nie. Hier waar die land so droog is, die winters so koud, hoogsomer hel en die atmosfeer so gelaai bo die plase met meer as agtduisend plaasmoorde, allermins.

      Wat het van die klas van 2003, Deo Gloria se eerste matriekklas, geword?

      Die Koei is voor 2003 weg. Sy was sestien toe sy in die vroeë oggendure saam met ’n nege en twintigjarige getroude man, die pa van twee kinders, in ’n motorfietsongeluk in Bloemfontein gesterf het. Haar ma se huilende gesig was in die koerant. Die Koei was haar lieflingskind, ’n engel met ’n hart van goud, dis dié dat hulle so bly was sy is van die dorpskool na ’n Christenskool gestuur, met die ouderling wat haar gesponsor het. Net oor sy een keer, toe dinge vir haar te veel geraak het, die byname en gespot en haar naam op die mure, met hom gaan praat het.

      “Oy vey!” kom die Jiddisje uitroep vanself. Toe Margo haar kamerasak uit die paneelkissie haal, is dit olierig nat en donker gevlek. Israeli’s swets, murmureer en beledig ander aansteeklik beter as Boere: Mishegass! Belaglik! Goyisher kop! Heidenbrein! Shtick dreck!Nuttelose gemors! Oy vey iz mir! Ag, wee my!

      ’n Buis handeroom uit haar studentejare het in die mossienes agtergebly. Terwyl sy landuit was, het die room rens geraak en teruggekeer na wat dit voor vermenging was, stof uit stof, goedkoop olie uit bekostigbare handeroom. Ná Ma Chris en Pa Boet se egskeiding was daar geld vir niks.

      In die mossienes is daar niks waarmee sy die kamerasak kan skoonmaak nie. Sy moet ’n waslap uit haar oornagtas op die agtersitplek haal.

      Die binneruim van haar motor is erger bemors as wat sy gedink het. Noudat sy oor die rugleuning van die bestuurdersitplek moet hang om haar tas te kan ooprits, kry sy die reuk van onbekende mense en sigaret-as. Daar is koeldrankstrooitjies en papiersnippers, opgeskeurde koeverte in die oop asbak. Daar is ook kinderspore: roomysvlekke op die agtersitplek se bekleedsel, ’n pap rooi ballon, ’n ballonstok van plastiek. Die vloermatte is vuil getrap.

      Sy kry pinsette en ongebruikte bruin koeverte in die sak agter die bestuurdersitplek. Dis soos Pandora se kis. Drie pinsette. Vier pinsette. Ses pinsette, groot en stewig. Nog twee pinsette heel onder in die sak.

      Waarvoor het Adriaan-hulle pinsette saamgery terwyl sy weg was? Bontpootbosluise?

      Die veldbrand is aan weerskante van die waterpyp en die suiptrog verby, deur die doringdraadheining, onder die telefoon- en kragdrade deur, deur die droë rooigras en rommel in die sloot onderkant die padskouer, oor Augustusmaand se botterblomme teen die wal. Die gladde linkerbande van haar studentemotor staan op brand-as.

      Sy hurk teen die wal en neem ’n foto van die beeste in die draaiende rook in.

      “Gee foto’s jou ook ’n greep op die werklikheid, Bubbeleh?” het Yachin eenkeer gevra.

      “Wel …wanneer ek nie vinnig genoeg kan skryf nie, beskou ek foto’s as snelskrif.”

      “As ek sonder ’n kamera moes klaarkom, sou ek seker maar die opsigter van ’n Shul geword het.”

      Sy kon haar dit nie voorstel nie: opsigter van ’n sinagoge.

      Hy het uit die skerm weggekliek en foto’s begin oopmaak: Tel Aviv se Rollers op rolskaatse in die nagstrate, die straatlampe soos vlammende balle. Sy het hom ook op sy rolskaatse afgeneem, wilde krulhare, spiere snaarstyf, want ’n atleet is hy nie. “Dis fantasties!” het hy na haar geroep. “Ons moes lankal gekom het!”

      Hy lag die foto vol.

      Tel Aviv se kunsmuseum, lig en ruimte, passie. Iets het vry geword in haar toe Yachin haar daarheen geneem het. In daardie ruimtes wou sy vlieg en dans. Dit was asof sy die donkerte finaal agtergelaat het. Vir ’n oomblik het sy geweet dat sy weer sou begin studeer. Dat sy sou klaarmaak wat sy begin het, ononderhandelbaar. Dat ruimte en lig gebou en geskep kan word soos in die sale van dié museum.

      Yachin se foto’s, óf so skoon en direk dat alles honderdvoudig meer intens is, óf laag op laag, juigend of skrikwekkend. Baie van die foto’s wat hy daardie dag in Tel Aviv geneem het, was van die tweede soort: ’n jongleur met ses bottels in die lug, ’n paar soldate wat op die agtergrond roomys eet; die ingang na ’n bomskuiling agter die soldate, skoolkinders wat blomme op die skuiling verf.

      Yachin Nahum het musiek vir haar oopgekliek: ’n tromspeler, ’n pianis wat op die houtdek van die nuwe hawe sit en klavierspeel, ’n kind wat hande agter die rug toekyk; ’n ou vrou met ’n fluit, die Israelse Filharmoniese Orkes. Nee, nie die onbepaalde lidwoord nie, want hulle het saam na hulle almal geluister. Die jongleur. Die tromspeler. Die ou vrou met die fluit. Die klavier, die kunstenaar, die kind.

      Laat dit vir ewig aanhou, het sy gewens.

      Maar hy het teruggekliek, koerant toe, werk toe. Dalk het hy die musiek nie vir haar oopgekliek nie. Dalk was dit net foto’s, vir homself.

      “Jy weet, Bubbeleh,” het hy met die terugkliek gesê, “my pa het meer as een keer vir my en my broers gesê die jonges sien niks, hulle spoed voort sonder om te kyk. Die oues wil vir oulaas sien, maar kan nie. Die gabbai sien alles in elke seisoen. En hy dra saans meer as baie ander saam met hom huis toe.”

      Hy het baie van sy pa die sinagoge-opsigter gepraat, so dikwels dat sy later kon saampraat. “Jou pa was ’n besonderse mens gewees, Yachin.”

      “My ma se mense het nie veel van hom gedink nie.”

      Wat was sy, Margo, vir hom? Die vrou wat hy versigtig intrek, asof sy sou wou wegkom uit sy net? Die geesgenoot wat hy begeer het, maar nie die vrou wat hy begeer nie?

      Die padborde by die indraai na die dorp hang op grys pale in die rook. Links na Petrusburg, en onmiddellik weer links na Kimberley en die Noord-Kaap; by die toegee- en stopteken wys die bord diékant toe ’n gastehuis, vulstasie en Blue Moon Liquorland.

      Dat beeste só op die verskroeide aarde kan bly lê, verwonder sy haar steeds. Bene onder die romp ingevou, kootgewrigte geknak, stertwortels en heupbene hoekig, neusgate en skewe horings windop. Hulle herkou nie. Hulle tuur die rook in, volksmoederborsbeelde by die eerste ingang na die dorp.

      “What’s wrong with me, Bubbeleh?” het Yachin Woensdagmiddag nog gesug. “Theoretically I’m on leave until the second after your plane has left the runway.”

      Regterhand op die rekenaarmuis tussen lessenaarklotter wat in der ewigheid nooit uitgesorteer sal kom nie, die laaste lig van nog ’n Jerusalemse dag in sy wilde krulhare en met sy linkerhand liggies op haar been het hy daar gesit, weer toegewyd besig om een van die middag se foto’s met die muispyltjie te patrolleer. Die foto’s was van aktiviste wat hulle gebruiklike jaarlikse sypaadjieversperrings in die aanloop tot die week lange Sukkot-vakansie in die Mea She’arim-woonbuurt oprig.

      “Check this,” het hy beduie. “One missing leg, two hands without a human and half a dog. The editor’s Photoshop funnies. I’m optimistic about the future of my newspaper, Margo.”

      Op die monitor langsaan was ’n handgetekende petisie teen ’n uithangbord by Beit El. We the undersigned herewith demand the immediate removal of the sacrilegious sign on the Ramallah bypass road, route 60, at the junction of the Palestinian villages Burqa, Dibwan and Beitin: ‘We’re home. Here in Beit El 3,800 years ago, the Land of Israel was promised to the Jewish people by the Creator of the Universe. By force of this promise we sit today in Haifa, Tel Aviv, Shiloh and Hebron.’

      Hy het sag gesug en na haar gedraai. “Never thought I’d ever be confronted with the inescapableness of anything. But I’ve met my match.”

      Here, gee dat Yachin op die vooraand van dié onbeplande vertrek sal doen wat nie langer uitgestel kan word nie, het sy woordeloos gebid.

      “Die jaarlikse sypaadjieversperrings? Of die vrees dat ander die scoops voor jou sal wegraap?”

      Hy het sy skouers opgehaal en geglimlag. “Ek het nie geweet waarvoor ek my inlaat toe ek Our Voice begin het nie. Jy ken my heeltemal te goed, Bubbeleh.”

      Hy het op sy horlosie gekyk. “Die spanspek wat jy vir ons in Tel