Podstawy ekonomii integracji europejskiej. Anna Zielińska-Głębocka

Między tymi dwiema grupami znajdują się dwa kraje – Holandia i Rumunia, z populacją od 16,9 do prawie 20 mln. Osiem krajów członkowskich można określić jako relatywnie małe, liczące 1,5–4,5 mln obywateli: Dania, Słowacja, Finlandia. Irlandia, Litwa, Łotwa, Słowenia, Estonia. Ostatnia grupa to kraje bardzo małe, o populacji poniżej 1 mln: Cypr, Malta i Luksemburg (rys. 4.1).

      Rys. 4.1. Wielkość populacji krajów Unii Europejskiej w 2017 roku

      Źródło: Eurostat.

      Należy jednak zaznaczyć, że w ostatniej dekadzie nastąpiły zmiany w populacji większości krajów, ze względu na:

      ● procesy emigracji wewnątrzunijnej związane z otwarciem rynków pracy krajów UE-15 na pracowników z nowych krajów członkowskich;

      ● sytuację demograficzną wielu krajów związaną z procesem starzenia się;

      ● napływ uchodźców z Bliskiego Wschodu i Afryki.

      Zróżnicowaniu wielkości populacji towarzyszą wyraźne różnice w poziomie dobrobytu, mierzonego wielkością PKB na mieszkańca. Różnice te stopniowo maleją dzięki unijnym programom solidarności finansowej (konwergencji), wspierającym jakość życia w krajach biedniejszych. Wskaźniki dobrobytu zmieniają się także w wyniku zmian w populacji; przykładowo, w krajach o dużej skali emigracji w relacji do liczby mieszkańców (Litwa, Łotwa) wskaźniki dobrobytu mogą wyraźnie się poprawiać, a w krajach przyjmujących imigrantów – maleć, w mniejszym lub większym stopniu. Unijny urząd statystyczny Eurostat pokazuje sytuację tzw. konwergencji klubowej, określając średni dochód na mieszkańca całej UE-28 jako 100, a poziom tego wskaźnika w poszczególnych krajach jako odchylenie od średniej unijnej. Na tej podstawie można wyróżnić najbogatsze i najbiedniejsze kraje UE (tab. 4.1), a także kraje o średnim poziomie w stosunku do średniej unijnej. Rankingom według średniej unijnej odpowiada wielkość dochodu na mieszkańca liczona wartościowo w parytecie siły nabywczej wspólnej waluty PPS (przeliczenie dochodu w euro o różnice cenowe w walutach narodowych). Do najbogatszych krajów UE, w których poziom PKB na mieszkańca w 2016 roku przekroczył 123 średniej unijnej, należą: Luksemburg, Irlandia, Holandia, Austria, Niemcy, Dania, Szwecja. Z kolei do krajów najbiedniejszych, o dochodzie na mieszkańca w 2016 roku poniżej 70 średniej unijnej, należą: Bułgaria, Rumunia, Chorwacja, Łotwa, Węgry, Grecja i Polska. W grupie środkowej znalazły się kraje z dawnej UE-15 oraz kraje, które wstąpiły do UE w 2004 roku, w tym Litwa, Słowacja, Czechy i Słowenia.

      Tab. 4.1. Poziom PKB na mieszkańca krajów Unii Europejskiej w 2016 roku w relacji do UE-28 = 100 (w parytecie siły nabywczej PPS)

      Źródło: Eurostat.

      Zróżnicowanie poziomu dobrobytu krajów członkowskich stanowi potwierdzenie, iż UE nie jest zamkniętym klubem bogatych, lecz ugrupowaniem otwartym dla krajów respektujących jej wartości i zasady działania. Z kolei zmiany, jakie zachodzą w poziomie dobrobytu krajów biedniejszych, stanowią ilustrację procesów konwergencji – im szybciej kraje uboższe doganiają średnią unijna, tym lepiej można oceniać skuteczność realizowanych programów w tym zakresie. Silne zmiany poziomu dobrobytu dokonały się w wyniku kryzysu 2008+ i głębokiej recesji, w jaką w 2009 roku wpadły wszystkie, poza Polską, unijne kraje. Spowodowało to wyraźny spadek dobrobytu w krajach południa Europy, głównie w Grecji, Portugalii, na Cyprze i we Włoszech, ale problemy dotknęły także Hiszpanię i Finlandię, oraz – w mniejszym stopniu – Francję. Z kolei po 2010 roku wyraźnie poprawiła się sytuacja krajów doganiających, zwłaszcza Republik Bałtyckich oraz Polski, Czech i Słowacji.

      Pomimo wewnętrznego zróżnicowania poziomu dobrobytu, UE jako całość stanowi najbogatszy region świata. Aż 22 kraje członkowskie należą do elitarnego klubu wysoko rozwiniętych krajów akceptujących zasady demokracji i gospodarki rynkowej, jaki stanowi licząca 35 członków Organizacja Gospodarczej Współpracy i Rozwoju (OECD). Członkostwo w OECD posiadają wszystkie kraje unijnej Piętnastki oraz Czechy, Węgry, Polska, Słowacja, Słowenia, Estonia i Łotwa.

      4.2. Wielkość gospodarek krajów członkowskich i stopień ich integracji

      Wszystkie kraje członkowskie uczestniczą w tworzeniu bogactwa wspólnoty, jakkolwiek w zróżnicowanych proporcjach, wynikających z wielkości, potencjału i historycznych uwarunkowań. Dwa wskaźniki w syntetyczny sposób pokazują wkład poszczególnych krajów do unijnej gospodarki – procentowy udział w PKB oraz stopień integracji handlowej w ramach UE w powiązaniu ze stopniem otwartości zewnętrznej na import dóbr i usług. Na podstawie wskaźnika udziału w PKB, można wyróżnić, wielką szóstkę, której udział w PKB całej UE przekracza łącznie 75%, (Niemcy 21%, Francja 15%, Wielka Brytania 16%, Włochy 11%, Hiszpania 8% i Holandia 5%); kraje o średnim udziale po około 3% (Szwecja, Polska, Belgia); grupę pozostałych mniejszych krajów, których łączny wkład do unijnej gospodarki wynosi około 16% (rys. 4.2).

      Rys. 4.2. Udział państw członkowskich w PKB Unii Europejskiej w 2016 roku

      Źródło: Eurostat.

      Na pozycję kraju członkowskiego wpływa również stopień integracji handlowej w zakresie dóbr i usług, mierzony wskaźnikiem wewnętrznego eksportu i importu między krajami członkowskimi w relacji do PKB (EU-level trade integration index), oraz stopień ogólnej otwartości rynkowej wewnątrz i za zewnątrz UE w zakresie dóbr i usług4. Stopień integracji handlowej w zakresie dóbr pozwala na wyróżnienie trzech grup krajów:

      ● o silnej integracji handlowej, o wskaźniku wewnątrzunijnego handlu przekraczającym 27,5%; w kolejności od najwyższego indeksu są to: Słowacja, Czechy, Węgry, Belgia, Słowenia, Estonia, Holandia, Litwa, Łotwa, Bułgaria, Polska, Austria, Rumunia, Luksemburg;

      ● o słabej integracji handlowej, o wskaźniku mniejszym niż 13,7%; są to: Wielka Brytania, Grecja, Cypr i Włochy;

      ● o średniej integracji handlowej, o wskaźniku zawartym między 13,7% i 27,5%; są to pozostałe kraje członkowskie (średnia dla UE wynosi 20,6%).

      Na podstawie stopnia integracji handlowej w zakresie usług można wyróżnić również trzy grupy krajów:

      ● ze wskaźnikiem integracji przekraczającym 8,8%; w kolejności od najwyższego indeksu są to: Luksemburg, Malta, Irlandia, Cypr, Belgia, Estonia, Węgry, Chorwacja, Holandia, Austria, Słowenia, Dania;

      ● ze wskaźnikiem integracji mniejszym niż 4,4%; są to: Włochy oraz Wielka Brytania;

      ● ze wskaźnikiem integracji między 4,4% i 8,8%; są to pozostałe kraje członkowskie (średnia dla UE wynosi 6,6%).

      Pod względem stopnia otwartości rynkowej na handel wewnętrzny i zewnętrzny odnoszony do PKB i mierzony importem, do krajów najbardziej otwartych na rynku dóbr należą Słowacja, Belgia, Czechy, Węgry, Słowenia, Holandia, Litwa, Estonia, Bułgaria, Malta, Łotwa, gdzie indeks otwartości jest większy niż 42,8%. Wszystkie pozostałe kraje charakteryzują się indeksem otwartości między 21,4% i 42,8%. Średni indeks dla całej UE wynosi 32,1%

      Z kolei indeks otwartości rynkowej na usługi, wynoszący ponad 14,6%, jest najwyższy w Luksemburgu, Malcie, Irlandii, Cyprze, Belgii, Holandii, Danii, Estonii, natomiast najniższy, poniżej 7,3%, w Hiszpanii, Włoszech, Rumunii, Grecji, Polsce i Portugalii. We wszystkich pozostałych krajach stopień otwartości mieści się pomiędzy 7,3% i 14,6%, a średnia dla UE wynosi 10,9%.

      Wymiana

4

Zob. European Commission, The Single Market Scoreboard, http://ec.europa.eu/internal_market (dostęp: 15.01.2018).