Podstawy ekonomii integracji europejskiej. Anna Zielińska-Głębocka

budżetem w kolejnej perspektywie finansowej. Zapoznaj się ze stanowiskiem własnego kraju w tym zakresie.

      6. Jakie są zadania i status Europejskiego Banku Inwestycyjnego?

      5. Unia celna – teoria i praktyka Unii Europejskiej

      5.1. Teoretyczne podstawy unii celnej

      Unia celna jest formą integracji regionalnej, zakładającą liberalizację wymiany handlowej między krajami członkowskimi oraz ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej wobec krajów trzecich. Oznacza liberalizację wewnętrzną handlu oraz możliwość wprowadzenia i/lub utrzymywania protekcjonizmu zewnętrznego. Teoria unii celnej nazywa tę sytuację preferencyjną liberalizacją lub jednostronną dyskryminacyjną liberalizacją, wskazując, że kraje członkowskie są traktowane lepiej niż kraje pozostałe.

      W świetle zasad obowiązujących w Światowej Organizacji Handlu (WTO), wynikających z postanowień Układu Ogólnego w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), preferencyjna liberalizacja może naruszać wymóg niedyskryminacji i klauzuli największego uprzywilejowania – KNU (most favoured nation principle – MFN). Z tego względu w art. 24 GATT preferencyjną liberalizację potraktowano jako specjalny wyjątek od zasady niedyskryminacji, zezwalający na tworzenie stref wolnego handlu i unii celnych, pod warunkiem że protekcjonizm wobec krajów trzecich nie rośnie, a liberalizacja wewnętrzna obejmuje znaczącą część wymiany handlowej.

      Według twórców teorii unii celnej Jacoba Vinera i Jamesa Meade’a, preferencyjna liberalizacja przynosi efekty handlowe w zakresie wielkości obrotów, wielkości popytu krajowego, produkcji krajowej oraz cen, a także skutki w zakresie dobrobytu różnych podmiotów uczestniczących w unii (konsumenci, producenci krajowi, władze fiskalne gromadzące dochody z ceł).

      Jeśli efekty handlowe i skutki w zakresie dobrobytu ujawniają się w krótkim okresie, czyli w momencie utworzenia unii celnej (zniesienie barier wewnętrznych i wprowadzenie wspólnych taryf zewnętrznych), określa się je jako skutki statyczne, jeśli zaś ujawniają się w dłuższych okresach, mówi się o skutkach dynamicznych.

      W teorii unii celnej szuka się odpowiedzi na następujące pytania:

      ● Czy tworzenie unii celnej oznacza ruch w kierunku wolnego handlu?

      ● Jaki jest wpływ unii celnej na handel i dobrobyt w chwili jej utworzenia?

      ● Jak można zdefiniować korzyści i straty handlowe wynikające z unii celnej?

      ● Co to jest efekt kreacji i efekt przesunięcia handlu, kiedy występuje?

      ● Jakie są efekty dynamiczne liberalizacji w ramach unii celnej ?

      Statyczne skutki unii celnej

      W teorii unii celnej wyróżnia się trzy rodzaje skutków statycznych:

      ● efekt kreacji handlu (trade creation);

      ● efekt przesunięcia / odwrócenia handlu (trade diversion);

      ● efekt ekspansji lub ograniczenia handlu (trade expansion, trade suppression).

      Efekt kreacji handlu oznacza tworzenie nowych strumieni obrotów w wyniku bardziej efektywnej specjalizacji produkcji na obszarze zintegrowanym. Mniej efektywna produkcja krajowa zostaje zastąpiona dostawami z bardziej efektywnego, czyli tańszego, kraju członkowskiego, który pogłębia specjalizację zwiększając produkcję i eksport. Jest to skutek wolnego handlu na obszarze zintegrowanym, traktowany jako korzyść z unii celnej.

      Efekt przesunięcia handlu to proces zastępowania tańszego importu z bardziej efektywnej „reszty świata” droższymi dostawami z kraju partnerskiego. Następuje przesunięcie handlu z grupy krajów trzecich, będących bardziej efektywnymi dostawcami dobra, na mniej efektywne kraje członkowskie. Efekt przesunięcia jest traktowany jako rodzaj statycznego kosztu lub straty z unii celnej dla wymiany światowej.

      Efekt ekspansji handlu to efekt netto, który występuje, gdy unia celna silniej kreuje, niż przesuwa, handel. Efekt ten jest silniejszy, jeśli:

      ● wyjściowy poziom ceł między krajami jest wysoki, co oznacza, że zniesienie ceł daje silne efekty handlowe;

      ● kraje mają konkurencyjne, a nie komparatywne struktury produkcji, oparte w większym stopniu na specjalizacji wewnątrzgałęziowej niż specjalizacji międzygałęziowej;

      ● w unii uczestniczą duże kraje i większa jest liczba krajów uczestniczących;

      ● unię tworzą kraje bliskie geograficznie i kulturowo, co sprzyja rozwojowi więzi gospodarczych;

      ● w krajach tworzących unię jest wysoka elastyczność podaży umożliwiająca dostarczanie na rynek większej ilości towarów;

      ● kraje dysponują dużymi zasobami produkcyjnymi i naturalnymi oraz wysoką produkcyjnością, pozwalającymi na szybki wzrost produkcji.

      Efekt ograniczenia handlu to efekt netto, gdy w wyniku utworzenia unii celnej następuje silniejsze przesunięcie niż kreacja handlu, co prowadzi do redukcji handlu światowego, a więc spadku wolumenu obrotów.

      Dynamiczne skutki unii celnej

      ● W dłuższym okresie silniejsza konkurencja na obszarze zintegrowanym prowadzi do wzrostu efektywności produkcji i handlu. Zmieniają się kierunki alokacji zasobów, zmianie ulega struktura specjalizacji, przynosząc poprawę konkurencyjności międzynarodowej całego ugrupowania.

      ● Zmiana struktury specjalizacji prowadzi do wzrostu rozmiarów handlu wewnątrzgałęziowego, czyli wymiany dóbr zróżnicowanych, będących substytutami w konsumpcji lub/i produkcji.

      ● Ujawniają się korzyści skali wywołane zwiększeniem wielkości rynku. Korzyści te mogą być wewnętrzne dla firm, i wtedy prowadzą do wzrostu minimalnej efektywnej skali, lub zewnętrzne wobec firm, gdy ich źródłem jest ekspansja gałęzi.

      ● Duży zintegrowany rynek, charakteryzujący się wysoką intensywnością konkurencji, tworzy bodźce do wprowadzania postępu technicznego i innowacji. Następuje poprawa efektywności dynamicznej (schumpeterowskiej), określonej przez tempo postępu technologicznego i innowacyjnego. Rośnie motywacja do kooperacji firm w zakresie badań i rozwoju, transferu technologii, know-how, itd.

      ● Wolny handel prowadzi do wzrostu gospodarczego przez lepszą alokację i lepsze wykorzystanie zasobów pracy, kapitału, technologii na całym obszarze zintegrowanym, pojawiają się korzyści akumulacyjne.

      ● Wzrost rozmiarów rynku i konkurencji tworzy korzyści zewnętrzne (externalities) w formie ogólnego postępu wiedzy, inwestowania w kapitał ludzki, ochronę środowiska, rozwoju infrastruktury transportowej i komunikacyjnej, itd.

      ● Pojawia się możliwość rozszerzania się efektu kreacji handlu na kraje trzecie i całą gospodarkę światową.

      Dynamiczne skutki liberalizacji regionalnej definiowane są jako poprawa efektywności akumulacyjnej (wzrost gospodarczy), alokacyjnej (zmiana kierunków specjalizacji) i lokalizacyjnej (zmiany ośrodków koncentracji działalności gospodarczej) (Baldwin, Wyplosz 2009).

      5.1.1. Graficzna prezentacja krótkookresowych skutków unii celnej

      Przy graficznej prezentacji skutków unii celnej wykorzystywane są różne instrumenty teoretyczne:

      ● koncepcja nadwyżki konsumenta, wskazująca, że jest grupa konsumentów, która byłaby skłonna kupować produkty przy cenie wyższej od rynkowej;

      ● prawo jednej ceny w wyniku wolnego handlu, gdy kształtuje się jednolita cena unii celnej;

      ● efekt produkcyjny specjalizacji, który oznacza zastępowanie