Білім беру аймағындағы конфликтология. Әлия Құдайбергенова

дамыған саласы саналатын ҒТР мемлекеттің экономикалық рөлінің күшеюімен қатар жүрді. Оның институттары өндіріс қарым-қатынасындағы жаңа серіктес ретінде мойындалды. Тұрғындардың ірі топтарының мүдделерін ресми түрде білдірушілер ретінде кәсіподақтардың рөлі күшейді. Мұның бәрі конфликтіге деген көзқарастың өзгеруіне алын келді.

      Теориялық парадигманың сол кездегі өзгерісі екі бағытта жүзеге асырылды. Бір жағынан, функционализм сыни тұрғыда ой елегінен қайта өткізілді. Оған деген сын 50-жылдардың соңы мен 60-жылдардың ортасында қоғамдық тұтастықтың тепе-теңдігі, тұрақтылығы мен ықпал етудің анық идеологиялық бағдарына қарсы бағытталған. Функционализмге деген сыни қарымқатынасқа америкалық әлеуметтанушы Роберт Мертонның жұмыстары да түрткі болды. Олар анық және жасырын әлеуметтік қызметтер, сонымен қатар дисфункционалдылық пен әлеуметтік ауытқуларды толық талдаған болатын. Дәл сол 50-60 жылдары әлеуметтік конфликтің заманауи тұжырымдамалары пайда бола бастады. Олардың арасында Л. Козер, Р Дарендорф және К. Боулдинг тұжырымдамалары аса танымалдылыққа ие болды.

      Америкалық зерттеуші Льюис Козер қоғамдық тәртіпті және әлеуметтік жүйедегі белгілі бір тұрақтылықты қамтамасыз етудегі конфликтің жағымды рөлін негіздеуге тырысты.

      Неміс «посткапиталистік» және «индустриалды қоғам» тұжырымдамасының насихатшысы Ральф Дарендорф 1965 жылы Гер – манияда «Таптық құрылым және таптық конфликт» атты еңбегін жариялады, аталған еңбекте өзінің «қоғамның конфликтік үлгісі» тұжырымдамасының негізін қалады. Дарендорф тұжырымдамасы билік, конфликт пен қарқын әлемі секілді әлемнің «антиутопиялық» бейнесінде құрылды. Егер Л. Козер қоғамның тепе-теңдік теориясын әлеуметтік бірлікті нығайтудағы конфликтің жағымды рөлін мойындауға дейін жасап бітсе, онда Р. Дарендорф конфликті әлеуметтік организмнің тұрақты жағдайы деп білді.

      Кеннет Боулдинг америкалық әлеуметтанушы және экономист, «Конфликтің жалпы теориясы» еңбегінің авторы да тірі және өлі табиғаттың барлық көрінісі, индивидуалды және қоғамдық өмір аясында сипаттай отырып, конфликтің біртұтас ғылыми теориясын жасауға тырысты.

      Алдыңғы онжылдықтағы дағдарыс оқиғалары қоғамның тепе-теңдік жағдайы туралы идеясына күмән келтірген кезде, 70-жылдары конфликті жағымды жағынан зерттеуге деген бағдар күшейе түсті.

      Осы уақытта америкалық әлеуметтанушы, альтернативтік әлеуметтанудың көрнекті өкілі Алвин Гоулднердің (1920 – 1980) қоғамдық дамудың конфликтісіз жағдайы туралы идеясы дамуы ерекше сынға ұшырады. Ол батыс қоғамындағы дағдарыстың терең негізі адамның деперсонализациялануы, әлемге деген біртұтас көзқарастың бұзылуы, білім мен билік арасындағы қарамақайшы қарым-қатынаста деп есептеді.

      Ч. Миллс және т.б. жұмыстарында қоғамның конфликтісіз даму тұжырымдамасы ашық сынға ұшырады. Алайда 80-жылдардың басында қайта қол жеткізілген салыстырмалы әлеуметтік тәртіп жағдайы тұрақтандыру бағдарын күшейтуге түрткі