Білім беру аймағындағы конфликтология. Әлия Құдайбергенова

рөлі туралы барынша нақты пікірін білдірді [5, 348].

      Қоғамдық дамудың күрделі үдерістерін, сондай-ақ қоғам өміріндегі әлеуметтік конфликтердің рөлін барынша тереңірек түсіну тарихи үдерістің барысымен объективті баяндалды. XIX ғасырда ол экономикалық, саяси, рухани және қоғамдық өмірдің басқа да салаларындағы қарқынды өзгерістермен қатар жүзеге асырылды, бұл жағдай әлеуметтік теория мазмұнына әсер етпей қоймады.

      Осы теориялардағы қоғамдық даму кезіндегі күрес, конфликтер мен қақтығыстар тек мүмкін жағдай ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік болмыстың құбылысы ретінде көрініс табады. Сондай-ақ конфликтердің мәңгілік себептерінің, олардың жоюға болмайтын салдарының бар екендігін негіздеуге тырысатын теориялар пайда болады.

      Ағылшын экономисі, дін қызметшісі Томас Мальтустың (1766 – 1834) «Тұрғын халықтың заңы туралы тәжірибе» (1789) атты еңбегінде елде арта түскен жұмыссыздық секілді танымал фактінің жаңа түсіндірмесі ұсынылған. Халықтың апатын табиғаттың «мәңгілік» биологиялық қасиеті деп түсіндіре отырып, Т Мальтус «табиғи заң» қалыптастырды, оған сәйкес халық саны геометриялық, ал өмір сүру тәсілі арифметикалық үдемелілікте өсті. Сол арқылы еңбек етушілердің ауыр жағдайының себептерін ол өндірістік бетбұрыстың тарихи салдарында емес, тұрғындардың «қисынсыз» көбеюі секілді «жеңілтек әдетінде» тапты. Қоғамдық дамудың үдерістеріне деген осындай көзқарас адамдардың өмір сүру тәсілі үшін күресін анық құбылыс етті, ал әртүрлі конфликтер осы теория тұрғысынан қоғамдық дамудың тұрақты факторы болды.

      Ағылшын биологы Чарльз Дарвиннің (1809 – 1882) еңбектерінде негізгі орынды өмір үшін күрес мәселесі алып отыр. Оның биологиялық эволюция теориясының негізгі мазмұны «Табиғи сұрыптау жолымен түрлердің пайда болуы немесе Өмір үшін күресте асыл тұқымдарды сақтау» атты 1859 жылы басып шығарылған кітапта жазылған. Оның негізгі идеясы еңбектің тақырыбының өзінде берілген тірі табиғаттың дамуы тірі қалу үшін тұрақты күрес жағдайында жүзеге асады, бұл барынша бейімделген түрлерді сұрыптаудың табиғи механизмін құрайды.

      Өмір үшін күреске негізделген қағидатқа ұқсас, алайда социологиялық тұжырымдаманы Герберт Спенсер (1820 – 1903) жасап шықты, барынша бейімделген индивидтердің тірі қалу қағидатын қоғамның негізгі заңы деп есептеді. Осы тұжырымдамаға сәйкес тайталас жағдайы әмбебап болып табылады, себебі ол тек жекелеген қоғам аясында ғана емес, сонымен қатар қоғам мен табиғат аясында да тепе-тендікті қамтамасыз етеді. Конфликт заңы, осылайша, жалпыға бірдей және негіз болатын заң ретінде қызмет етеді.

      Сондай-ақ Г. Спенсер тұжырымдамаларында қоғам дамуының шегі де анықталған. Халықтар мен нәсілдер арасында толық тепе-теңдік орнағанша олар бақылауда болады.

      Конфликті теориялық талдаудағы жаңа уәждер әлеуметтік дарвинизм өкілі австриялық поляк, заңгер Людвиг Гумпловичтің (1838 – 1909) шығармашылығында пайда болды. Ол дүниежүзілік тарих – нәсілдердің өмір үшін тұрақты күресі екендігін мойындай отырып,