Krzyżacy. Henryk Sienkiewicz

szarpany.

      116

      pacholik — chłopiec.

      117

      rybałt — wędrowny muzyk lub śpiewak.

      118

      gęśle (muz.) — ludowy instrument smyczkowy, podobny do skrzypiec.

      119

      młódka (daw.) — młoda dziewczyna.

      120

      z dworzany — dziś popr.: z dworzanami.

      121

      przygodzić się (daw.) — przydarzyć się.

      122

      siestra — błąd w stylizacji, taka wymowa możliwa była na wschodzie Polski, a z tekstu wynika, że Bogdaniec leżał w Wielkopolsce.

      123

      Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

      124

      bojarzyn a. bojar — rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.

      125

      Witold Kiejstutowicz, zwany wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

      126

      gotuje (daw.) — przygotowuje.

      127

      ziścić się — spełnić się.

      128

      przeciw którym nikomu niesporo — sens: nikt nie ma ochoty na potyczkę z nimi.

      129

      roków — dziś popr.: lat.

      130

      blach — tj. zbroi.

      131

      Spytko z Melsztyna — (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.

      132

      pokrewnych — krewnych.

      133

      kur (daw.) — kogut.

      134

      jutrznia — pierwsza część katolickiej liturgii godzin (siedmiu codziennych modlitw, do których zobowiązane są osoby ze święceniami duchownymi), odmawiana o wschodzie słońca.

      135

      rybałt — wędrowny muzyk lub śpiewak.

      136

      lutnia (muz.) — dawny instrument strunowy szarpany.

      137

      jasełka — widowiska teatralne na temat Bożego Narodzenia, wzorowane na średniowiecznych misteriach franciszkańskich.

      138

      pomieszanie — zmieszanie, zakłopotanie.

      139

      Za Jasiem do Śląska — pieśń ludowa spotykana w Wielkopolsce, Małopolsce, na Mazowszu i na Śląsku.

      140

      chciwie — chętnie.

      141

      komes — tu raczej w znaczeniu „możny rycerz” niż jako urząd.

      142

      przedchorągiewny — rycerz walczący w pierwszym szeregu, przed sztandarem chorągwi (dawnej jednostki wojskowej), do której należy.

      143

      któren — dziś popr.: który.

      144

      dyć (gw.)— przecież.

      145

      miesiąc (daw.) — księżyc.

      146

      szyba kościelna — chodzi o witraż.

      147

      grabia — hrabia; Sienkiewicz nadaje Jurandowi ze Spychowa już trzeci nie odpowiadający sytuacji tytuł.

      148

      gładka — tu: piękna.

      149

      siła (daw.) — wielu.

      150

      pomorzył (daw.) — zabił.

      151

      nabrały — napęczniały.

      152

      długo książę w niewoli u nich siedział — w 1393 r.; Sienkiewicz prawdopodobnie przesadza na temat czasu trwania niewoli.

      153

      troczyć — przywiązać.

      154

      halebarda — dziś popr.: halabarda.

      155

      rubież — granica, pogranicze.

      156

      przetowłosy (daw.) — jasnowłosy.

      157

      pawęż (daw.) — wysoka, czworokątna tarcza z drewna obitego skórą lub blachą.

      158

      bydlić (daw.) — mieszkać, przebywać.

      159

      radziej