Krzyżacy. Henryk Sienkiewicz

go po niemiecku, aby się chrześcijańskiej krwi ulitował. Któren[1226] mu rzekł: „Nie rozumiem” — i dalej rzezać ludzi nakazał. Wtedy to wycięto i zakonników, a z nimi wuja mego Petzoldta, a zasię Mikołaja koniowi do ogona przywiązali[1227]... A nad ranem nie było jednego żywego człowieka w mieście, prócz Krzyżaków i prócz mnie, który się na belce ode dzwonu zataiłem. Bóg ich już pokarał za to pod Płowcami, ale oni ciągle na zgubę tego chrześcijańskiego Królestwa dybią i póty dybać będą, póki ich całkiem nie zetrze ramię boskie.

      Przypisy

      1

      Krzyżacy — Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie, założony w czasie krucjat (ok. 1191), po upadku Królestwa Jerozolimskiego usiłował stworzyć sobie państwo w Europie na ziemiach pogańskich Prusów i na terenie Litwy.

      2

      luty (daw.) — groźny, srogi.

      3

      tur — wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.

      4

      kord — krótki miecz.

      5

      ziemianin — właściciel majątku ziemskiego, obszarnik, dziedzic.

      6

      konew (daw.) — duże naczynie.

      7

      sytny (daw.) — sycący, pożywny.

      8

      stągiewka (daw.) — mała stągiew; stągiew — wysokie naczynie o szerokim dnie.

      9

      Władysław I Łokietek — (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego. Walcząc o władzę, musiał zbrojnie stłumić bunt mieszczaństwa krakowskiego pod wodzą wójta Alberta (1311–1312), stąd wzmianka o napięciach między mieszczaństwem a stanem rycerskim.

      10

      ad concessionem pecuniarum (łac.) — do wydawania pieniędzy.

      11

      gotowy grosz (daw.) — gotówka.

      12

      gody — święto.

      13

      prawić (daw.) — mówić, opowiadać.

      14

      gonitwy w szrankach — konkurencje konne na turnieju rycerskim; szranki — ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej.

      15

      kmotr, kumotr — dawne określenie grzecznościowe, gdzie indziej także: kum, ojciec chrzestny.

      16

      rad (daw.) — chętnie.

      17

      gad (daw.) — małe zwierzęta, robactwo bądź szkodniki.

      18

      rad (daw.) — chętnie.

      19

      szranki — ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej, przen. sam turniej.

      20

      zowią (daw.) — dziś popr.: nazywają.

      21

      rodzonego — brata.

      22

      Tępa Podkowa — autentyczny herb: złoty krzyż pod białą podkową na niebieskim polu.

      23

      zawołanie — hasło służące do zwoływania rodu, np. w czasie bitwy, umieszczane w górnej części herbu; nie występuje w heraldyce innych krajów.

      24

      wojna Grzymalitów z Nałęczami — wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów.

      25

      zasie — dziś popr.: zaś.

      26

      kmieć — zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.

      27

      Jan z Oleśnicy — (zm. 1413), wielkorządca Litwy, starosta krakowski.

      28

      opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.

      29

      opatrzyłem się — dziś: zaopatrzyłem się.

      30

      podjezdek — koń mniejszej wartości, słaby a. młody.

      31

      pawęż (daw.) — wysoka, czworokątna tarcza z drewna obitego skórą lub blachą.

      32

      Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim

1226

któren — dziś popr.: który.

1227

koniowi do ogona przywiązali — włóczenie końmi, śrdw. forma egzekucji.