Ҳаёт қайиғи (3 китоб). Тохир Хабилов

деган сифатларни тилга олишга тўғри келади. Бугун биз бу ибораларни дадил айтяпмиз. Асқад акаларнинг авлоди ҳам асрнинг яраларини билишарди. Аммо биздаги шароит, имконият уларда йўқ эди. Улар бу яраларни четлаб ўтишмаган, қоғозга муҳрлашга интилишган. Ўзига хос услубларда айтишган ҳам.

      Қалб соатдай гарчи беором,

      Зарбин соат билан ўлчаманг, доктор.

      Соат тиқ-тиқ этар, қадимги маром.

      Масъулияти ҳам, бурчи ҳам йўқдир.

      Замона вазнига тушган бизнинг юрак,

      Юракдаги шовқин – давр шовқини…

      Қалам аҳлининг дарди, дунёни кўра билиши, англаганларини қоғозга кўчириши бир-бирига ўхшамайди. Уч-тўрт ёзувчи бир воқеага гувоҳ бўлади, ундан таъсирланади. Аммо бу таъсирланишнинг баёни ягона бўлмайди. Ҳатто бир пайтда ёзилмайди. Бир адиб ҳиссиётларини ўша куниёқ қоғозга тушириши мумкин, иккинчиси орадан ойлар ёки йиллар ўтиб қаламга олади. Баъзан “фалончи ёзувчи пистончидан зўрроқ”, деганга ўхшаш таққослашни эшитиб қоламиз. Бизнингча, бу ноўрин ва нотўғри тушунча. Бир ёзувчини иккинчисига таққослаб, ижодига ҳукм чиқариб бўлмайди. Боққа кирилганда нима учун шойигул атиргулга ўхшаб ёқимли ҳид тарқатмайди, деб даъво қилмаймиз-ку? Бу фикрларни баён қилмоқликдан мурод – Асқад аканинг фазилатларини эслаш онида у кишини улуғлаб, бошқаларни камситиш ниятим йўқ. Қандай таниган бўлсам, шундай баён этажакман, инша Аллоҳ.

      Асқад акани ўқиганимда бошқаларда учратмаганим ҳаёт фалсафасини, бу фалсафанинг теран маъноларини кўраман. Оламнинг дардли, ҳазин, қайғули куйларини эшитаман. Олам дардларини англаганлардан баъзи бирлари нидо қиладилар, ҳайқирадилар, бу муаммоларни тезликда ҳал этишга ундайдилар. Асқад акада баландпарвоз хитоблар йўқ. У киши босиқ тарзда диққатни дунё муаммоларидан бирига тортадилар. Унинг ечими хусусида фикрлашга чорлайдилар. Ўқувчи адиб билан бирга масаланинг ечимини излайди. Асқад ака учун бирон воқеанинг қизиқарли баёни муҳим эмас, ёзувчига ўша воқеа атрофидаги фалсафий мушоҳадалар зарурроқ. Орол муаммолари ҳақида кўп ёзиляпти. Асқад ака ҳали Орол қуримай туриб, “Чинор” романида унинг фожиасини қаламга олган эдилар.

      Афсуски, қалам аҳлининг дардини ҳамма вақт ҳам тушунавермайдилар. Рус адиби Антон Чехов юз йил аввал ўрмонлар ҳалокати масаласини кун тартибига қўйган эди. Агар жамият адибнинг огоҳлантиришига қулоқ осганида бугунги табиат офатлари инсониятни ташвишга солмасми эди. Худди шунга ўхшаш Асқад аканинг ташвишлари ўша дамдаги раҳбарият қалбига кўчганида балки Орол бу қадар ўлимга яқинлашмаган бўлармиди…

      Дунё қайнаб, ёниб ётибди,

      Дунё ловуллайди дўзах ўтидай.

      Инсон ҳаёти ҳам унда бир зумда

      Ёниб кул бўлади, гугурт чўпидай.

      ...........................................

      Гугурт чўпи ҳам эмасми умр?!

      Ахир ҳар гугуртчўп – бутун бир ёнғин.

      Дунё тақдири Асқад ака учун бегона эмасди. Бунга ёзувчининг асарларини ўқиган киши гувоҳдир. Машҳур одамлар ҳақида билган-билмаганлар турли фикрларни баён қилиб юраверадилар. Агар машҳур