Тумаҥҥа симэлийбиттэр. 1 чааһа. Иван Андросов-Айанньыт

саарба дэлэй дойдутугар саха биистэрэ тоҕо кэлбэттэрэ буолла? Саатар сүөһүлээх-астаах аҕыйах ыал кэллэр… Ыл эрэ, быһаххын уларыс. Аташкаан саха быһаҕын да аҕалбат ээ. Бу муос быһах бүтэн эрэр.

      – Дьэ диэ… – Дыгый туохха сөбүлэһэрэ биллибэккэ, хап-сабар быһаҕы уһугуттан ылан, уунна. – Аташкаан кэпсииринэн, Элиэнэ эбэ Туймаада хочотун урааҥхай сахалар баһылаан олороллор үһү. Аҕа баһылыктара Тыгын Тойон диэн сүрдээх өйдөөх, ырааҕы анаарар киһи курдук кэпсиирэ. Били, Уһун Кутурук Бадьаайыны сэриилии кэлэн баран төннүбүт киһи эбитэ дуу, атын эбитэ дуу, билбэтим. Ол Тыгын Тойон саха биистэрин барытын Туймаадаҕа мунньа сатыыр үһү. Олус элбээннэр, булт-алт мөлтөөн, саҥа сири көрдөөн, көһөртөөн эрэллэр диэбитэ. Баҕар, бу да диэки булду эккирэтэн, тиийэн кэлиэхтэрин сөп ээ. Аташкаан бу дойдуну кэпсээбит курдук этэрэ.

      – Хайаан кэпсиэ суоҕай, кэпсээтэҕэ. Били, биһиги күрүүрбүтүгэр, улахан кыргыһыы буолбатах диэн сэһэргээбитэ дии. Аҕыйах киһи өлбүтүн ахсааҥҥа да ылбат буоллахтара… Таатыкпыт улаатарын саҕана кэлэллэрэ буоллар… Кэм биир тыллаах буоллахпыт. Оҕобутун үчүгэй киһиэхэ ойох биэрэн, нус-хас буолуо этибит…

      – Аҕаа, суор эмиэ хаһыытаата. Эйигин тоҕо тахсыбаккын диир быһыылаах, – Таатык кып-кыра ыйар тарбаҕын чоротон иһиллии сатыырдыы хараҕын быһа симпэхтээтэ.

      Эмискэ таһырдьа табалар эҥээннэрэ тыһыгыраан, дьон саҥата ньамалаһан, тэбэнэр-сахсынар тыастара иһилиннэ.

      – Таатык, Таатык, кытаат, хорооҥҥор киирэ оҕус, – диэн Хатыы ыксаабыт саҥата иһиллэн эрдэҕинэ, Татыйык наара орон анныгар сылыпыс гынна. Хатыы биир таба тириитин ылан, кыыһа киирбит сирин бүөлүү анньаат, куобаҕын иһин хостообут мас үүйүүлээх туос иһити ол таһыгар уура оҕуста. Дыгый ыраастыы олорбут кииһин сиргэ сытар хааһахха симээт, оһох кэннин диэки атаҕынан хаһыйаат, сандалыттан саха быһаҕын харбаан ылла. Ыарахан халҕан сүр эрчимнээхтик аһыллан тиэрэ барда, тымныы салгын, үөмэн эрэрдии алларанан сыыйыллан, үүт тураанынан бурҕачыйа түстэ, үөһэттэн саба баттыыр сылаас салгыны кытта охсуһан, өрө түллэҥнээтэ. Төбөлөрүттэн атахтарыгар диэри таба таҥастаах, нимчикааннарын көхсүлэригэр сүкпүт, һэлии муоһуттан төбөлөөх кылгас үҥүүнү туппут үс хоһуун, хараҥаҕа атыллыахтарын саараабыттыы тэпсэҥнээмэхтээт, тымныынан аҥылыйан, көтүөккэлэһэн киирдилэр, сырдыгы бүөлээн, өрө үөмэхтэстилэр. Өссө да сабыллыбакка аҥайан турар аанынан өрүһүспүттүү кутуллар тымныы туман бурҕачыйан иһэн, аан тыастаахтык сабыллыбытыгар өрө түллэҥнээт, симэлийэ уһунна.

      Кырыа, түү быыһынан кыаһаанныҥы сирэйэ тиирэ тардыллыбыт дүҥүрдүү биир даҕаны мырчыстаҕаһа суох, мэкчиргэ хараҕыныы эрилиҥнэтэ көрбүт хоһуун Дыгый иннигэр хорус гына түстэ. Хараҕар саба түспүт бэргэһэтин өрө анньынаат, үҥүүтүнэн тирээтэ. Хатыы сарылаабытынан оҕонньорун кэннигэр сөрөннө.

      – Быһаххын бырах! Хара шуоруҥ халаахтаабытыгар тоҕо быыралаһа тахшыбатыҥ? Биитэр маангааҥҥын баттыы шытаҕын дуу? – тирээбит үҥүүтүн хамсаппакка эрэ өрө дыгдаҥныы, сахалыы саҥара сатаан, сыыгыныы күлэн ыгыһынна.

      Дыгый