Məktəbə dəvət. Рашид-бек Исмаил оглы Эфендиев

gördüm, nələr gördüm, nələr gördüm,

                        nələr gördüm.

      Xəyal etdim ki, getdikcə maarif intişar72 eylər,

      Xəlayiq73 əl çəkər səmti-cəhalətdən, fərar74 eylər,

      Məktəbin rövnəqinə75 pullular nəqdi-nisar76 eylər,

      Bunun əksin görən düşmən bu halə iftixar eylər.

      İli ildən, ayı aydan, günü gündən betər gördüm,

      Nələr gördüm, nələr gördüm, nələr gördüm,

                        nələr gördüm.

      Yazıb qoydum neçə asar mən səhnei-tamaşaya,

      Sataşdım cümlə əfradi-kübara77, ərşi-əlaya78,

      Ərə, arvada, əsnafa79, bəyə, məmura, mollaya,

      Nə gördümsə, alıb əksin, həqiqət çıxdı ortaya.

      Tamaşaçıları bizövq gördüm, bixəbər gördüm,

      Nələr gördüm, nələr gördüm, nələr gördüm,

                        nələr gördüm.

      MİRZƏ FƏTƏLİ AXUNDZADƏYƏ XİTAB

      Qiyam et, gözlərin aç, bax, bu əsri axtaran Mirzə!

      Səni təqdir edir, təzim edir el, kamıran80 Mirzə!

      Cahan, hər yerdə tamaşgahın idi bir zaman, Mirzə!

      Onun rəssamı idin, toxmi saçdın ələman, Mirzə!

      Di gəl məhsulunu dər, baği-elmə, bağiban Mirzə!

      Tanırmı əsri-mənhus səni, ey dahiyi-dövran,

      Gözü, fikri, dili bağlı, qolu bağlı olan insan?

      Təhəmmül etmədin, bar-bar bağırdın göstərib nöqsan,

      Sənin yazdıqlarından istifadə etmədi insan.

      Keçib indi o dövran, gəldi bambaşqa zaman, Mirzə!

      Yaratdın türk üçün türkün həyatın göstərən səhnə,

      Onu sadə oyuncaq məclisi sandı yetən səhnə,

      Tamaşaçıları güldürdü ancaq mən görən səhnə,

      Bu əsrə dərsi-qeyrət, dərsi-ibrət verən səhnə.

      Vücudun güzgü tək hər kəs görür onda, inan, Mirzə!

      Sənin asari-əşarın çıxıb dünyaya nəşr oldu,

      Gözəl simasan, eşqin zövq ilə qəlbimizə doldu,

      Vücudun heykəli el qarşısında izzətin oldu,

      Təərrüz81 daşlarından söylə, ey dahi, sənə noldu?

      Diz üstə çökdü istedadına əhli-cəhan, Mirzə!

      Bütün Şərq aləmini çulğamışdı fikri, namusun,

      Minillik yuxudan qaldırmaq idi eli məqsudun,

      Səni qurşaq kimi sarmışdı cəlladınla cəsusun,

      Gəlib bir öylə dövran, onlar olmuş indi kabusun.

      Fəxarət eylə, ey sahibqələm, sahibzəban82 Mirzə!

      Mənim tək şaki oldun, əsri-cəhlin zülmətin gördün,

      Əsarət çulğamış Şərqin halını, hikmətin gördün,

      Əməkçi kütləsinin zülm içində zillətin gördün,

      Yaxıldın, yandın atəş tək, sən ancaq töhmətin gördün.

      Ucal indi ucaldıqca, gəl al namü nişan, Mirzə!

      BAHAR

      Bahar odu dağı-daşı qızardıb,

      Qıpqırmızı qızılgüllər açıldı.

      Çəmən yaşıllaşıb hər tərəfdə

      Bənövşələr, qərənfillər açıldı.

      Sarmaşıqlar sarı gülə sarmaşıb,

      Boğaz çəkib çox sünbüllər açıldı.

      Yaşıllaşdı çəmənliklər, çayırlar,

      Dağdan-daşdan aşıb, sellər açıldı.

      Dərya kimi ağacların yarpağı

      Ləpələndi, güclü yellər açıldı.

      Gözəl-gözəl quşlar hərə bir cürə

      Cəh-cəh vurdu, şirin dillər açıldı.

      BAHARIN TƏRİFİ

      Qış çıxıb, Novruz olub, bir görək, ayə, nə gəlir,

      Yaz olur, fəsli-bahar əyyamı meydanə gəlir.

      Enir ol vəqt havaya, suya və torpağa hava,

      Ot, ağac dirçələnir, hər birisi canə gəlir.

      Qaynayır körpə yaşıl ot, basır hər bir tərəfi,

      Göy çəmən xeyli gözəl bağ ilə bostana gəlir.

      Ağacın düymələri zoğluyuban yarpaq açır,

      Sonra əlvan çiçəyi gör nə zərifanə gəlir.

      Toxmacarlar83 açılandan sonra qurdlar dirilir,

      Küm84 tutan kümçülərin işləri tüğyanə gəlir.

      Sular artır, sel axır, çay daşıb ətrafı basır,

      Hər yana ağzı düşərsə, ora cövlana gəlir.

      Zəmiçi öz zəmisin bağlayır, ondan sonra

      Dən tutur, hər taxılın sünbülünə danə gəlir.

      İsti yerlərdən uçub hər yerə quşlar yayılır,

      Oxuyub nəğmələnir, hər biri əfğanə gəlir.

      Al-əlvan açılır güllər, olur günə-gün

      Şeh düşür türfələnir, xoş ətri hər yana gəlir.

      Arabir yaxşı yağışlar sulayur dünyanı,

      Hər göyərti boy atır, qüvvə tapır, canə gəlir.

      Arılar bal daşıyır hər çiçəyin şəhdindən85…

      BAHARİYYAT

      Novruz gələndə hara baxsan, nə gözəldir!

      Gülüzlü çəmənlərdə çırağban nə gözəldir!

      Güllər aça al-qırmızı, əlvan,

72

İntişar – artma, yayılma

73

Xəlayiq (xəlaiq) – xalq, camaat

74

Fərar – qaçmaq, uzaqlaşmaq

75

Rövnəq – parlaqlıq, gözəllik

76

Nəqdi-nisar – pul tökmək, xərc çəkmək

77

Əfradi-kübar – kübar insanlar, dövlətlilər

78

Ərşi-əla – yüksək təbəqəyə məxsus olanlar

79

Əsnaf – sənətkar

80

Kamıran (kamran) – kam alan, xoşbəxt, qüdrətli

81

Təərrüz – hücum etmək, sataşmaq, təcavüz etmək

82

Sahibzəban – gözəl nitqi olan

83

Toxmacar – çoxillik bitkilərin toxumlarından alınan cavan bitki şitili

84

Küm – barama, baramaqurdu

85

Şəhd – çiçəkdən yığılan şirə, bal