Oğluma nəsihət. Низами Гянджеви

bircə dirhəmə dəyməz,

      Ömrü verdiyin sövda bir nəfəsmiş, boş nəfəs.

      Hər nə almısansa, ver, cəm etməyə can atma!

      Əlindən gələn qədər payla, bölüş, uzatma!

      Belin məzlum əlindən, boynun kölə haqqından,

      Qurtulsa, qiyamətdə, bəlkə, taparsan aman.

      Onda sənin ətəyin yetimlərə tor olmaz,

      Dullar tutub yaxandan, səndən tələbkar olmaz.

      Köhnə, cındır döşəkli bu dünyadan sən əl çək,

      Kirli ətəyini yu, nəfsin gözünə mil çək.

      Ya sən qəriblər kimi ruzu yığ yol getməyə,

      Ya çəkil Nizamitək dünyadan bir guşəyə.

      Adil Nuşirəvan ilə vəzirin hekayəti

      Ayrılıb rəiyyətdən, səltənətdən, saraydan,

      Bir gün ov həvəsilə atlandı Nuşirəvan.

      Bu səfərdə munisi, dostu yalnız vəzirdi,

      Özgəsini xoşlamır, tək onunla gəzirdi.

      Ovlaq həndəvərində baxdı, birdən nə gördü:

      Düşmənin qəlbi kimi boş bir viranə gördü.

      Gördü ki, bir cüt bayquş civildəşir, uçurlar,

      Şahın hövsələsitək araları xeyli dar.

      Vəzirdən soruşdu şah: – Nə qonuşur bu quşlar?

      Nədir bu həyəcanlı qışqırışlar, təlaşlar?

      Vəzir cavab verdi ki: – Ey dövrün tacidarı!

      Öyüd xoşlamış olsan, anladaram əsrarı.

      Bir toyun sövdasıdır bu dartışma, bu söhbət,

      Bir kəbin üstündədir bu bazarlıq, məşvərət.

      Bu quş verib qızını, başlıq umur o quşdan,

      Gəlin başlığı istər bir az öncə, bu başdan.

      Deyir: “Bu viran kəndi cehiz verirsən mənə,

      Bir neçə xərabə də qoymalısan üstünə”.

      O biri quş deyir ki: “Əbəs alver etməyək,

      Şahın zülmlərini görüb, qüssədən əl çək.

      Şah bu şahsa, gərdiş də bu cür gedərsə yenə,

      Yüz min belə xərabə cehiz verərəm sənə”.

      Yatmışdı, silkələdi bu cavab padşahı,

      Ciyərini yandırdı onun fəryadı, ahı.

      Baş-gözünə döydü şah, axıtdı göz yaşları,

      Göz yaşlarından savay nə olar zülmün barı?

      Barmağını dişlədi heyrət ilə, mükəddər49:

      “Zülmün gücünə bax ki, quşlar da tutmuş xəbər.

      Zülmü hansı zirvəyə çatdırıb ki, gör bəşər,

      Toyuqların bağrını çalağanlar didirlər.

      Ey dünyanın düşgünü; qafil mən, bixəbər mən!

      Başıma döyməliyəm hələ, gör nə qədər mən!

      Nə vaxtacan soydurub soyacağam elləri?

      Yaddanmı çıxarmışam qiyaməti, məhşəri?

      Nə vaxtacan edim mən bunca əliuzunluq?

      Öz başıma açdığım oyun qorxuludur çox!

      Bu mülkü verib mənə, bəxş eləyib ki, Tanrı,

      Qovum yaramazlığı, qoruyum yadigarı.

      Üstüm bəzək, içimsə təzək kimidir, heyhat,

      Üstüm qızıl, içim mis. Misəm, ey dadi-bidad!

      Gərək sənin könlündə kərəm olaydı, inan,

      Utanaydın özündən, ya da ulu Tanrıdan!

      Bu dünyada zülm oldu zövqüm, əyləncəm mənim,

      O dünyada başıma kül tökməzmi qəm mənim?

      Barsız, miskin ömrümün mükafatı – cəhənnəm,

      Mənim sümüyümü də yandıracaq bu sitəm.

      Nə vaxtacan töküm mən – yoxsa ömrün uzunu,

      Həm xalqımın qanını, həm üzümün suyunu?!

      Qiyamət – məhşər günü yapışaraq yaxandan,

      Cavab istəyəcəklər, ey soyğunçu, bunu qan!

      Peşimanlıq həyası boğsun məni, yanmasam,

      Qoy bağrım daşa dönsün, bu qüssəni qanmasam.

      Bu peşmanlıq, bu həya, bu iztirab, bu kədər,

      Yol yoldaşım olacaq məhşər gününə qədər!

      Çiynimdəki yük50 qədər deyin, kimin yükü var?

      Dünyada kim mənimtək bunca zavallı olar?

      Bu qədər cəvahirdən, bu qədər cah-calaldan,

      Nə apara bildi Cam, nə götürdü Nəriman?

      Sonsuz vilayətimdə hər şey itaətimdə,

      Nə istəyirəm daha mən öz aqibətimdən?”

      O qədər dəyişdi ki, şahın halı, əhvalı,

      Naləsindən yumşaldı atının polad nalı.

      Ordugaha dönüncə təzələdi işləri,

      Vilayəti bürüdü həssas nəvazişləri.

      Əli qələmli, adil bir şah gördülər onu,

      Fərman verib ürəklə, kəsdi zülmün yolunu.

      Boğdu cövrü, cəfanı, car çəkdi ədaləti,

      Axır nəfəsinədək qorudu səadəti.

      Zəmanədə nə qədər devrim – inqilab oldu,

      Nuşirəvan ölsə də, onun haqq səsi qaldı.

      Onun adı yazılmış sikkənin üzərində,

      “Adil” sözü gördülər xoş günlərin birində.

      Bəli, ondan dünyada parlaq xatirə qaldı,

      Ədalətin zəngini kim ki çaldı, ucaldı.

      Könül yıxma, könül tik, can qoy xalqın uğrunda,

      Səndən mehrini onda əsirgəməz Tanrı da.

      Tap, sənə yar olsunlar Günəşə at çapanlar

49

Mükəddər – kədərlənmiş, qəmlənmiş

50

Çiynimdəki yük – zülmün yükü