Oğluma nəsihət. Низами Гянджеви

yaşa daim, Zənganlıya salma nəzər!

      Özünə ad qoyanda da toxucu qoy, dəmirçi yox,

      Dəmir yonsan, heç olmasa açar düzəlt, nəinki ox.

      Bu açarla zindanı aç, zəncirləri qır yerə at!

      Bu açarla zindanları qıfıllayıb şadlıq yarat!

      Elm oxuyla ovla, əgər istəyirsən təmiz şikar,

      Elm ilə ov şikar elə, ov itilə nə işin var?

      Göydə fələk tərəzisin bir arpa da çəkə bilməz,

      Yerdə əyar varındırsa, o tərəzi kara gəlməz.

      Məşəl yandır, əlinə al, gecə yola çıxan zaman

      Ki, məşəlsiz, qaranlıqda yeriməyə yoxdur imkan.

      Güman etmə dənizlərdə gəminə bir ziyan dəyər,

      Tufanlardan qorxu olmaz “Allah kərim” desən əgər…

      Dənizdə bir qorxu görsən, kişi kimi hümmətli ol,

      Tələsərək ləngər salma, hər vuruşda cürətli ol!

      Muradına müxalif bir külək əssə, düşmə ruhdan,

      Bu küləyə qarşı durub, qələbə çal ona hər an…

      Qocalıq

      Bu vadidə qocalıqdan bükülmüşdü belim, inan.

      İndən belə nə gözləyim əbədiyyət ağacından?

      Barsızlaşan bir ağacam, nə kölgəm var, nə də meyvəm,

      Qasırğalar, sərt küləklər döymüş məni zaman-zaman.

      Qamətimin külüngüylə mənə qəbir qazır fələk,

      Ağ saçlarım xəbər verir ağ kafurun4 qoxusundan.

      Qara mişk ağ nafədəndir… bu özgəlik bəs nədəndir –

      Nə cür çıxdı bu ağ nafəm saçlarımın qarasından?!

      Ağzım inci qutusuydu, iki sıra gövhər dolu.

      İnciləri qırdı bir-bir hansı rüzgar, hansı tufan?

      Dan ülkərim yandı, söndü ümidsizlik üfüqündə,

      Ulduz-ulduz gövhərimi kim apardı sandıqçamdan?

      Günüm batdı, qaş qaraldı, bayquş kimi ötürəm ki,

      Axirətə uçum gedim bu pərişan xarabadan.

      Mən bəhrəli bir ağacdım paklıq, ismət gülşənində,

      Bel büküldü, dağ başımı yerə doğru əydi zaman.

      Mən ikiqat olmuşam ki, ətək qana bulaşmasın,

      Ciyərim qan, gözüm giryan, gör nə günə qaldım, aman!

      Saçlarımın qarı qalın… qaş ağappaq, baş ağappaq. Vücüdumun damı çökür… mən qorxuram bu qovğadan.

      Bilirəm ki, dağ başında qar ərisə, sel su gələr,

      Ah, mənimsə qan-yaş gəlir gözlərimin bulağından.

      Zəiflikdən üzülmüşəm, sürünsəm də kölgə kimi,

      Bu torpaqda məndən heç kəs görə bilməz bircə nişan.

      Kimsə məni salmaz yada, çünki elə haldayam ki,

      Day keçmirəm heç bir kəsin ürəyindən, yaddaşından.

      Kaman kimi əyilmişəm, qaldırmışam qalxanımı,

      Sığınmışam öz-özümə ox əcəlin qorxusundan.

      Nə cür çıxım bu quyudan, nə cür qalxım son zirvəyə?

      Qol-qanadım sındırılıb, gedib bədən, üzülüb can.

      Dünya bağı ələk-vələk, daş yağdırdı zalım fələk

      Bar-bəhrəmi kal-kal tökdü hər tərəfə budağımdan.

      Meyvəsini tökən zaman bir qaydadır ağac qalxar.

      Bəs nə üçün mən əyildim, vurdu məni hansı xəzan?

      İki çiynim arasında başım batmış, bəxtim yatmış.

      Sorun, nədən qorxuram mən? Qəfil ölüm qılıncından.

      Son səfərə yollanıram, dostlarıma məhəbbətim

      Zəifləmiş gözlərimdən axıb gəlir mərcan-mərcan.

      Gücsüzlükdən sığınmışam dərd evinin bucağına,

      Taqətsizəm, nə cür keçim bu qapının kandarından?

      Bu kitabda oxunmayan bir kəlmənin son hərfiyəm,

      Nə torpaqdan xəbərim var, nə ulduzlar dünyasından.

      Göz önündə alışsa da günün tacı, Ayın bədri,

      Daha gözüm seçə bilmir bəzən ağı heç qaradan.

      Ömür keçdi, nə qazandım min günahdan, suçdan savay?

      Xəlq önündə xəcil oldum, xəlq tələbkar, mən natəvan5.

      Mən zamanə məclisində nə cür içim şadlıq meyi,

      Qədəh tutan əlim əsir, qədəhim qan, əlim əlvan.

      Əcəl mənə qonaq gəlib, həyatımdan savay heç nə,

      Heç nə qəbul etmir zalım sərvətimdən, var-yoxumdan.

      Daddım həyat süfrəsindən, bir şirinlik görmədim mən,

      Damağıma zəhər sıxdı şəkər, süd də lap binadan.

      Qəddim neçin əyilmişdir? Çünki əcəl qucur məni,

      Həyat mənlə vidalaşır, mən köçürəm bu dünyadan.

      Elə gücdən düşmüşəm ki, mən qorxuram əzalarım

      Bir-birindən ayrılsa da, ata məni dağ başından.

      Hesabdarın barmağıtək gah enirəm, gah qalxıram.

      Ayı, günü saymadayam, bu yollarda gözüm giryan.

      Bu gülşənin ab-havası, inan mənə, düşmür daha,

      Xızrın suyuyla İsanın nəfəsi də vurur ziyan.6

      İldırımmış cavanlığım, bircə anda çaxdı, keçdi.

      Buludlanan gözlərimdən yaş axıdır həsrət, hicran.

      Nağd gəncliyim bu yollarda qızıl kimi düşdü, itdi,

      Ayağımın altına mən hey baxıram, belim kaman.

      Kölgə kimi köməksizəm, dayağımdır yalnız divar,

      Varmı yerdən qalxmağıma başqa çarə, başqa dərman?7

      Fələk məni cəzb

4

Kafur – ölünü yumaq üçün işlədilən kəskin qoxulu ağ, kristal maddə

5

Natəvan – zəif, gücsüz, taqətsiz

6

Əfsanəyə görə, zülmətdə dirilik suyu tapmış və bu sudan içməklə ölməzliyə qovuşmuş Xızır peyğəmbər və nəfəsi ilə ölüləri diriltməyə qadir Həzrət İsa nəzərdə tutulur.

7

Kölgə yalnız divara düşdükdə aydın görünür, başqa hallarda sürünür. Hədsiz zəifləmiş qocaların divardan tuta-tuta getməsinə işarə olunur.