Varlıq və Yoxluq Arasında. Xancan Kərimov

bitdikdə ayrılmağa qərar verir. Bioloji xoşbəxtlik üçün mənaya ehtiyac yoxdur. Necə ki itlər xoşbəxt olanda tullanıb düşüb sahiblərini yalayırlar insan da elə. Onlar nəinki həyatın mənasının olmadığını bilmir, bunu hətta düşünə belə bilmirlər. Yəni xoşbəxtlik hormonal prosessdir. Həyat çox mənasızdır, mən özümü öldürəcəm sözünü ancaq dünya ilə yeni tanışan və böyük ehtimal özünü öldürməyəcək olan yeniyetmə işlədə bilər. O ancaq xoşbəxtliyi bitdiyi anda öz intihar aktını yerinə yetirmə barədə düşünə bilər. Kimyəvi olaraq sadəcə iki şeydən zövq alırıq serotonin və dopamin. Geri qalanı təfərrüatdır. İn san ancaq zövq qaynaqları azalanda ya yox olanda məna daha doğrusu mübarizə axtarışına başlayır. Mübarizənin belə mənaya ehtiyacı yoxdur, beynini kimyəvi olaraq bəslədiyi müddətcə. Həyatda istənilən mübarizənin mənasızlığını başa düşsə belə insan, bu o mübarizə üçün savaşmağın mənasız olması demək deyil. Ümumiyyətlə mübarizələr mənadan doğmur müxtəlif hisslərin birləşməsindən doğur. Humanist təşkilat könüllüləri insanlara kömək etməyi mənalı iş olduğu üçün yox bu işi sevdikləri üçün edirlər. Mərhəmət hisslərini doyuraraq beyinlərinə serotonin, dopamin, oksitosin kokteyli içirərək xoşbəxt hiss edirlər. Ya da sadəcə diqqətlərini dağıtmaq başlarını qatmaq üçün edirlər. Belə baxanda başqasına kömək etməyin, altruizmin kökü yenə eqoya dayanır, çünki etdiyin şeydən həzz alırsan. Hansısa bir yaxşılığı mənalı olsun deyə etdiklərini deyən insanlar yaxşı mənada riyakardırlar yəni. Sərxoşam deyə söhbətdən əməlli yayındım.”

      “Bəs sənin dərdin nədir? Xoşbəxtliyin bitib? Ya həyat çoxmu bərbad yerdir deyəmi?”

      “Mən sadəcə yorğunam. Həyatım əziyyətinə dəymir. Ən azından mənim üçün, mənim çəkdiyim əziyyətə dəymir. Bəsit bir işçi sinifi nümayəndəsiyəm və qarşılığında aldığım xoşbəxtlik bəs etmir. Sadəcə taqətim qalmayıb davam etməyə. Elə bil çiyinlərimdən daşlar asılıb və mən sonsuz dik pilləkənləri qalxıram yavaş-yavaş.”

      Dedi və bir siqaret yandırdı. Bir qədər dayandı, fikirləşdi və davam etdi: “…və , xeyr. Həyat bərbad bir yer deyil məncə. Əksinə, həyat olduqca gözəldir deyə düşünürəm. Ancaq əgər sən o gözəllikdən istifadə edə bilirsənsə. Resursların ya maddi vəsaitin varsa. Əks təqdirdə zülümdən başqa bir şey deyil. Elə bil ki bir həbsxana düşün, kənarlarda dəmir barmaqlı hücrələr və içində yalnız və heçnəsiz məhbuslar. Bu hücrələri birləşdirən ortadakı böyük salonda isə fahişələri düşün və ortalıqda gəzişən nəzarətçilər. Həyat o fahişələrdir, nəzarətçilər isə həyatın dadına baxa bilənlər, baxa bilmə şansı olanlar. Məhbuslar isə kasıblar, əziyyət çəkərək yaşa yan insanlar, yalnızlar, kimsəsizlərdi. Səncə o məhbusların özlərini öldürməsimi yerində olardı, yoxsa ömrü boyu oturub xoşbəxt insanları- nəzarətçiləri izləmələrimi?”

      “Bütün məhbuslar həmişə həbsdə qalmır”

      “Optimizm. Elədir. Buna görə də onların bəziləri oturub həyatın bir gün nə vaxt onların da üzünə güləcəyini, digərləri isə bu zillətdən canlarını qurtarmağı seçir. Tamamilə şəxsi seçim məsələsidir. Vəssalam. Ortada doğru ya da səhv qərar yoxdur. Bütün əzab çəkənlər özlərini öldürməlidir ya da gözləməlidirlər deyə bir şey yoxdur. Bu riyaziyyat deyil, həyatdır və həyatın konkret bir formulası yoxdur. Necə yaşamalı, necə ölməli ya nə vaxt ölməli.” Kofeden bir qurtum aldı, davam etdi: “O məhbusları da onsuz həyatda saxlayan ümiddir, bir gün hər şey yaxşı olar ümidi, oturub Qodotu gözləyirlər, gözləri yaşlı.”

      “Nəyi gözləyirlər?”

      “Qodotu”

      “O nədir?”

      “Nə olduğunu Samuel Beckettdən soruşmaq lazımdır. Onun bir pyesinin adıdır. Qodotu gözləyərkən. Əsərdə iki absurd qəhrəman nə etdiklərini niyə etdiklərini bilmədən hər gün görüşüb Qodotu gözləyirlər. Əgər Qodot gəlsə hər şeyin yaxşı olacağını düşünürlər. O isə heç vaxt gəlmir. Qodot hər şey ola bilər. Kimsə, ya pul, yaxşı iş, bir sevgili, ya da bütün insanların ömrü boyu gözlədikləri o gün, o gün ki bir gün hər şeyin yaxşı olacağını sanırlar. Bir gün birilərinin gəlib onlara əl uzadıb, hey, sən, ordakı, gəl mənimlə, sən xoşbəxtliyə layiqsən deyib onlara xoşbəxt həyat bəxş edəcəyi kimsədir Qodot bəlkə də. Ancaq o gəlməyəcək.” Susdu bir qədər. “Əgər sənə maraqlıdırsa kitabını və ya teatr formasında hazırlanılmış filmini izləyə bilərsən” təkrar susdu. “Qodot” dedi, “pul belə olsa, bir qadın, bir sevgili, yaxşı həyat belə olsa, insan doyumsuzdur və onun gəlməsi onu doyurmayacaq. Yenə əvvəlki kimi olacaq əhvalı. Deməli Qodot bunların heç biri deyil. Çünki Qodot gəlsə, hər şey yaxşı olmalıdır”. Bir qədər aradan sonra əlavə etdi: “Qodot, bəlkə də sadəcə bir avtobus şoferidir”

      “Yəni doyumsuzluq insanı xoşbəxt olmağa icazə vermir deyirsən?”

      “Demək olar ki, hə. Daha doğrusu belə deyək, insan doyumsuz olduğu üçün yox, onu məmnun edəcək, doyuracaq qaynağı bitdiyi anda qəmginləşməyə başlayır. Yəni məsələn düşün ki insanın içində bir ağac var, xoşbəxtlik ağacı deyək və insan doyumsuzluğunu bir dənizə bərabər etsək deyək ki, insan o dənizdən hər gün öz xoşbəxtlik ağacını qoruyub saxlamaq üçün bir fincan su götürüb tökməlidir. Sən o dənizi əlindən alsan o insanın, xoşbəxtliyi quruyub yox olacaq. Ya da özünə susuz yaşamağı öyrətməlidir. Bir buddist rahib kimi. Halbuki bu da, asan deyil. Ən azından mənə görə deyil. Dediklərimin hamısı da subyektib həqiqətlərimdir bu arada,” – deyib dayandı, sonra fikrini bitirdi, – “bilirsən də necədi, insan doyumsuzluğu bir dəniz qədər böyükdür, hər dəfə düşünürsən ki bu dəfə bir fincan yox beş fincan götürsəm çox xoşbəxt olacam, ancaq olmursan. Çünki heç vaxt doymursan. Daha doğrusu, düşündüyün qədər xoşbəxt olmursan, ancaq yenə də xoşbəxtliyin davam edir, nə vaxt ki o su sənə bəs etmir ya da dənizini əlindən alırlar, onda ölümü düşünürsən. Bilmirəm, bəlkə də yanılıram. Bəlkə də bu sadəcə məndə belədir. Daha az şeylərlə xoşbəxt olan insanlar da var. Mənim həyatım narkotik kimidir, hər dəfə daha artıq dozaya ehtiyac duyuram, yoxsa bezdirici gəlir” – sonra dediklərini öz ağlında ölçüb biçirmiş kimi düşüncəyə daldı və əli ilə üzünü silərək sonlandırdı: “Bilmirəm, bilmək də istəmirəm. Sadəcə, artıq özümü bir torf kimi hiss edirəm. Sanki sinəmdəki ümidlər bataqlıqda cücərməyə çalışan bitkilərin çürümüş qalıqları kimi torfa çevriliblər və bir kibrit vursan alışıb yanacam.”

      Sualların içinə qərq olmuş vəziyyətdə ayağa durdu, pəncərəyə yaxınlaşıb çölə boylandı. Geri döndü. Soyuducuya yaxınlaşdı, açdı, içəridə nələr olduğuna göz gəzdirdi, bağladı. Laradan bir şey yemək istəyib istəmədiyini soruşdu. “İştahım yoxdu” dedi Lara, “mənim də” dedi o da.

      Bir qədər sonra Lara səssizliyi pozaraq dilləndi “Nə olur olsun, məncə bu kamplar, tamamilə axmaqlıqdır, bunun üçün peşman olacaqlar bir gün və yəqin ki bağlayacaqlar.” Sanki yaxın birini kamplarda itirmiş kimi qəmgin və bikef danışırdı. “Bir gün onlar küçələrin boşaldığını hiss edəcəklər. Evlərin boşaldığını. Küçələrdə kimsəsiz uşaqların artdığını. Mən hələ də bütün bu olanlara inana bilmirəm. Bəzən