Wie met vuur speel. Deon Meyer

geweet wat elkeen se geskiedenis is.

      Wanneer iemand inkom met ’n boek wat hulle wil verkoop, kon hy gou net so vinnig soos sy die waarde bepaal op grond van die toestand, uitgawe of die gesogtheid daarvan. En ná ’n jaar het hy meer geweet as sy. Vandag is hy ’n kenner, buite die akademie een van die mees ingeligtes oor klassieke boeke en Africana. Sy is nie jaloers nie – eerder trots, soos op ’n kind.

      Sy is steeds die een wat private versamelaars se huise soms moet besoek of, soos vandag, ’n veiling moet bywoon. En haar persoonlikheid bly steeds een van die redes waarom sommige gereelde kliënte terugkom na Bergh Boeke in Langstraat.

      “Jy is in ’n opgewekte bui vanoggend,” groet sy hom met verwysing na die musiek. Hy is by die werkbank besig om ’n boek te restoureer.

      “Dis veilingsdag,” sê hy fronsend. “Skeba-dag. Ek kan nie wag om daaraan te vat nie.” Sy hoor sy geesdrif. Wanneer laas het sý so opgewonde oor ’n boek geraak? So opgewonde oor énigiets geraak?

      Sy gaan weer met Frikkie deur die veiling se katalogus en bespreek die pryse wat sy moontlik vir van die werke kan betaal. Dan is dit tyd om te vertrek.

      Die afslaers het die groot saal van die Kasteel vir die veiling bekom. Toe Ragel instap, is daar al heelwat mense wat die goedere inspekteer.

      Sy kyk net vlugtig na die skilderye en beeldhouwerk wat ook opgeveil word. Die boeke staan eenkant op ’n swierige tafel.

      Haar oog soek die Du Toit. Dan sien sy dit. Die bruin leeromslag is nog blink en sterk. Die oorspronklike buiteband is goed beskerm. Sy maak die boek oop en herken die swaar skreeflettertipe uit die vorige eeu. En die vreemd bekende skryf-soos-jy-praat-Afrikaans. Skielik wil sy dit hê, met dieselfde bruisende begeerte van Frikkie Cornelissen.

      Haar oë soek die publikasiedatum op die titelbladsy – 1898. “Maar dit is nie die ouderdom nie. Di Koningin fan Skeba was ons eerste roman, ons eerste prosa. Dit was Du Toit se soenoffer. Dis . . . dis . . . manjifiek,” het Frikkie Cornelissen gesê, sy oë groot agter die dik lense.

      Sy maak die boek versigtig toe en sit dit neer. Sy hoop niemand anders by die veiling gaan haar gevoel deel nie.

      Die afslaer het ’n snyerspak aan. Hy verhef nie sy stem nie, maar dit dra gemaklik deur die vertrek. Die skilderye is eerste aan die beurt en hoewel Ragel ’n vinnige flirtasie met ’n Maggie Laubser aanknoop, verloor sy belangstelling toe twee kunshandelaars die prys verby R3 000 druk.

      Maar dit is asof die veiling nie regtig aan die gang kan kom nie. Sy weet sommige het van meet af aan ’n tasbare spanning, ’n atmosfeer van afwagting en strawwe mededinging. Maar nie dié een nie.

      Die beeldhouwerke sorg vir ’n bietjie opwinding wanneer ’n nuwe swart kunstenaar se twee dierebeelde meer as R10 000 elk behaal. Dit is asof die veiling wil vlam vat en Ragel begin onrustig raak. Bie-koors. Wanneer byna elke mens wat dit bywoon skielik in die euforie van die oomblik ’n hand in die lug steek en die prys laat klim en klim. En dié boeke moet sy weer herverkoop teen realistiese pryse, anders gaan die winkel sy geloofwaardigheid by versamelaars verloor.

      Sy bie nie vir ’n vroeë stel van Langenhoven se versamelde werke nie, hou uit om R750 vir ’n getekende eerste uitgawe van ’n Jan Smuts-biografie te betaal en kry ’n winskoop met ’n oorspronklike Story of an African Farm.

      Dan kom S.J. du Toit se Skeba aan die beurt. Die afslaer lees die geskiedenis van dié boek af en gee agtergrond oor die skrywer. Die vertrek begin saggies gons terwyl mense die uitsonderlikheid van die werk bespreek.

      ’n Paar kyk in haar rigting, asof hulle weet sy gaan een van die hooffigure wees in die stryd wat voorlê. Dan vra die afslaer vir ’n openingsbod. Die Joodse boekwinkeleienaar net ’n straatblok van Bergh Boeke af laat haar hart onmiddellik vinniger klop wanneer hy met R500 oopmaak.

      Dis te hoog, dink sy. ’n Gryskop man steek sy vinger in die lug vir R50 ekstra. Ragel ken hom nie en vermoed dit is ’n akademikus of private versamelaar. ’n Lang, skraal boekwinkeleienaar van Houtbaai knik sy kop onseker. So suinig soos altyd, dink Ragel, maar sy bie nie. Laat die koring eers van die kaf geskei word. Dan sal sy optree en ’n vinnige einde aan alles maak.

      Skeba se prys klim stelselmatig, maar nie dramaties nie, tot op R1 000. Dan val Suinig uit.

      Ragel besef skielik iemand het in Suinig se plek begin bie, want daar is steeds drie mense vir wie die afslaer om die beurt ’n geleentheid gee. Sy kan nie sien wie dit is nie. Terwyl die prys verby R1 300 skuif, hou sy die afslaer se oë dop om te sien wie die nuwe deelnemer is. Dan besef sy dié persoon staan agter ’n pilaar.

      By R1 500 gee die akademikus ook die stryd gewonne, en R200 later ook die Jood. Die afslaer kyk half teleurgesteld na die bieër agter die pilaar om die bod op hom toe te slaan, maar dan lig Ragel haar hand.

      Die afslaer se gesig verhelder en die vertrek bruis.

      Pilaar bie voort en hulle neem die prys verby R2 000. Mense fluister harder.

      “Wys jouself, jou lafaard,” prewel sy as Pilaar steeds vir haar gesigloos bly.

      Sy en Frikkie het die prys van elke boek op die inkopielys deeglik bespreek. Hulle het ooreengekom dat sy nie met meer as R100 verby hul ooreengekome perk sal gaan nie. Frikkie het gedink dit sou nie sinvol wees om meer as R3 000 vir die Du Toit te betaal nie.

      “Tweeduisend vyfhonderd,” sê die afslaer met groot lekkerkry. Die toeskouers se koppe draai van Ragel na die onbekende koper, asof hulle ’n tenniswedstryd volg. Dis of hulle bang is een van die twee gaan bes gee.

      Teen R2 900 vererg Ragel haar vir Pilaar. Weet hy wat die waarde van die boek is? Of is dit ’n amateur wat skielik koopkoors gekry het? Niks is so skrikwekkend op ’n veiling as wanneer ’n ryk amateur met professionele kopers begin meeding nie.

      Die omstanders voel haar spanning aan. As die prys deur die grens van R3 000 bars, begin ’n klompie spontaan hande klap.

      Dan beweeg Pilaar effens. ’n Oomblik lank sien sy die man se profiel en grys pak.

      “R3 150.”

      “R3 200.”

      “R3 250.”

      “R3 300.”

      Die afslaer het nou sy oordrewe kalmte verloor en sy stem styg effens met elke bod.

      Ragel kook van binne. Die man weet nie wat hy doen nie. Hy gaan die hele koop verongeluk. Sy weet Frikkie gaan bitter ongelukkig wees. Maar hy sal nog meer teleurgesteld wees as sy ophou bie.

      “R3 500.”

      Dit is asof Pilaar nie meer die spanning kan verduur nie. Hy tree agter die pilaar uit om Ragel beter te kan sien, maar sy is nou te woedend om eens in sy rigting te kyk. Jy het beweeg, lafaard, dink sy. Die einde is nou naby. Sy maak haar gereed vir die nekslag.

      Maar dit wil nie kom nie.

      “R3 600.”

      “R3 650.”

      “R3 700.”

      “R3 750.” Ragel staar reguit voor haar uit. As sy die mal man ignoreer, sal hy dalk net verdwyn. Uit die hoek van haar oog sien sy hoe hy elke keer net sy kop effens knik om die prys nog ’n kerf op te stoot.

      Verbete dink sy: Ek kan aanhou, my vriend. Kan jý?

      Dan skiet die prys deur R4 000.

      “R4 100,” sê die afslaer, weer met ’n tikkie teleurstelling in sy stem.

      Pilaar kyk af grond toe om te wys dat hy klaar is. Die skare mor. Die afslaer se skouers val. Hy slaan die bod op Ragel toe.

      2

      Ragel is besig om die tjek vir haar aankope uit te skryf wanneer die man skuins agter haar kom staan.

      Sy kyk nie om nie, want sy weet dit is hy. Sy gee die tjek aan die afslaer se assistent agter die lessenaar en kry haar dokumente vir die boeke. “Baie geluk,” sê die middeljarige vrou. “Die Du Toit is ’n wonderlike werk.”