Rodriguez. Piet van Rooyen

“Bom dia!” sê hy vir Gaspar. Hy sê iets in Engels vir Maia. Maia gee ’n binnensmondse laggie, maar weet goed genoeg dat hy nie vir Gaspar moet omkrap nie.

      Daar is ’n paar goed agterop die Land Rover gelaai, maar Gaspar kan nie van hier af sien wat dit is nie. Kwelo staan ook al agter op die bak. Kwelo is Rodriguez se persoonlike lyfwag, sy guarda costa. Hy’s vet en onfiks. Die ander soldate wat moet saamry, is om die Land Rover versamel. Rodriguez stuur vir Kwelo om ’n stoel uit sy hut te gaan haal. Dis vir as hy dalk later die dag agterop die bak wil gaan sit, waar die lug koeler is.

      Voor hulle ry, maak Rodriguez ’n groot ding daarvan om vir Gaspar voor die ander soldate vir die vind van die diesel te bedank. Gaspar wens eintlik hy kon saamgaan. Die rit beteken waarskynlik nie veel nie, maar is ’n teken daarvan dat dinge aan die verander is, dat hulle uit die bos uit aan die beweeg is, ten goede of ten kwade.

      Gaspar beduie iets aan een van die soldate. Die soldaat stap weg in die rigting van die menasie.

      Gaspar het nader gestaan na waar die groepie soldate in die skemerdonker rondom die Land Rover saamdrom. Hy kyk een van hulle direk in die gesig en sê iets. Hoewel hy in die Sena-taal praat, is sy bedoeling duidelik. Die soldaat is ’n man sonder oor. Sy naam is José, maar almal noem hom Earman. Earman is jare gelede deur die regeringsoldate gevang, en hulle het sy oor afgesny. Hy kan van geluk spreek dat hy leef. Earman is Pappa se sekretaris wanneer Pappa in die basis is.

      Daar is geen aanduiding dat Pappa binne die voorsienbare tyd basis toe kom nie, maar Gaspar voel dit sy plig om sy stempel op die operasie af te druk. Hy wys dus kortaf met sy duim terug na die periferie van die basis. Earman is baie teleurgesteld. Hy’t so uitgesien daarna om uit die bos te kom. Hy’s al sewe jaar lank in hierdie basis en omstreke vasgevang. Hy mis die wêreld daar buite.

      Rodriguez bly stil. Wat kan hy ook nou sê? Hy leef ook maar op genade hier.

      Die gestuurde soldaat kom terug van die menasie af. Hy dra ’n tamatiesouskarton. Binne-in is ’n paar stukkies blikkieskos. Met ’n groot gebaar haal Gaspar ’n paar van die blikkies uit en gee dit vir Kwelo. In ’n plegtige toon gee hy hom opdrag om goed na Rodriguez om te sien, te sorg dat hy nie honger ly nie.

      Rodriguez het heelwat gewig verloor die afgelope tyd. Hy leef hoofsaaklik van boontjies en rys. Die blikkieskos is ’n deel van Pappa se persoonlike voorraad en Pappa het Gaspar direkte beheer daaroor gegee. Al ly die soldate meestal honger, het Pappa genoeg. Pappa weet nie eers presies hoeveel kos hy in sy voorraad het nie. Hy vertrou Gaspar ten volle in hierdie opsig, soos in alles anders.

      Gaspar skud sy kop ontevrede. Die voertuig in die basis is glad nie ’n goeie ding nie. Voertuie laat spore en spore is ’n doodseker manier om jou posisie weg te gee. Hy beduie dus vir die drywer om die ou olifantvoetpad vir ten minste twintig kilometer in ’n noordelike rigting te volg voor hulle dit waag om oos te draai. Dan slenter hy terug in die skemerte van die bos in.

      Die drywer sit die Land Rover in rat en laat skiet die koppelaar. Maia en Rodriguez en die soldate kies koers deur die takke en blare. Kwelo gaan sit solank op die stoel wat vir Rodriguez gereserveer is.

      Dis ’n splinternuwe kortgat Land Rover, geskenk aan Renamo deur die Verenigde Nasies se Unomoz-kontingent. Die oorlog is hopelik in sy doodsnikke. Almal moet nou vir die verkiesings voorberei. Die doel van die tog is om kontak te probeer maak met die Renamo-soldate wat in splintergroepe in die digte bosse in die omgewing verskuil sit. Volgens die berigte wat deur die afgelope maande heen en weer deur die bos geflits het, moet daar by die drieduisend soldate, sonder behoorlike rekenskap of verklaring, leierloos hier ronddwaal. Dis ’n plofbare situasie.

      Die bos is bykans ondeurdringbaar. Dit was sewentien jaar laas dat hier ’n voertuig van enige aard, op enige wyse en vir watter doel ook al gery het. Die Renamo-minister van binnelandse sake, ’n man met die naam van Manuel Nacino de Maia, is saam met Rodriguez en die drywer voor in die kajuit. Agter op die bak is daar nege soldate en ’n enkele stoel.

      10

      Die woud klamp om hulle toe. Hier is jare laas ’n voertuig deur. Hulle hou wydsbeen oor die olifantsvoetpad. Die Land Rover klouter oor boomwortels en deur erdvarkgate. Buiten Kwelo is die soldate agterop die bak almal klein en skraal, nog jong manne. Pappa veg sy oorlog met kinders.

      Ja, dink Rodriguez waar hy met sy arm by die venster sit en uithang, die dun takke en blare wat sag en nat van die dou aan sy elmboog vee. Daar’s ’n groot voordeel in kindersoldate. Jy’t die helfte van die logistiek nodig, die helfte minder voertuie, die helfte minder kos. En jy praat direk met die toekoms. Renamo kan hierdie oorlog wen, as hulle hul dinge reg doen.

      Rodriguez het heelwat om sy gedagtes mee besig te hou. Hy is bewus daarvan dat die Inhaminga-gebied nog altyd ’n belangrike Renamo-vesting was. Maar hoeveel soldate en Renamo-splintergroepe hier werklik in die bosse skuil, kan niemand met sekerheid sê nie. Dis die hoofrede waarom hulle hierdie reis aangepak het, om te probeer uitvind wie waar wegkruip. Dis hoekom hy die groot Renamo-vlag op die Land Rover se deur laat verf het, om van ver af raakgesien te word.

      Dit was nie ’n goeie ding om die stoel op te laai nie. Agter op die bak is dit ’n aanmekaar gewedywer tussen die jong soldate om besit te neem van die stukkie gemak. Kwelo het ’n oomblik sy boude gelig om vir ’n lae tak te koes en een van die soldate teen die reling het vinnig onder hom op die stoel ingeskuif. Nou probeer Kwelo sy bes om die mannetjie te ontset, maar met die geswaai en gewieg van die Land Rover op sy stywe vere kry hy nie behoorlik vatkans aan die gladde, dun boarms nie. Hy kry hom net ver genoeg uit balans getrek dat die volgende soldaat in die stoel kan glip.

      Dit raak ’n behoorlike kompetisie, ’n soort haan-op-die-mishoop, king-of-the-castle, wenner-op-die-stoel speletjie, wat die jong soldate uitbundig geniet. Die voertuig skommel buitendien reeds erg op die ongelyk oppervlak van die olifantpad, en met die heen-en-weer gegooi van die nege soldatelywe agterop die bak, dreig die Land Rover kort-kort om om te dop. Die soldate kom dit nie eers agter nie, so verdiep is hulle in die spel. Voor kry die drywer beswaarlik die voertuig in die olifantspoor gehou.

      Wat de donner! dink Rodriguez. Hy lig sy hand in ’n skielike halt-gebaar. Die drywer skop die remme vas. Agterop die bak word die hele massa soldate vorentoe gegooi teen die kajuit aan. Rodriguez druk die deur met sy elmboog oop teen die struikgewas en lang gras. Dan klim hy uit en gluur na die soldate met die strengste frons wat hy kan bemeester. “Bom deus!” sê hy. “Wat de fok is aan die gang?”

      Die soldate het ’n heilige ontsag vir Rodriguez. Hy is heelwat ouer as hulle en het ’n natuurlike houding van gesag. Op ’n manier bly ’n wit man ’n rariteit hier in die oerwoud. Met sy diepgesetelde donker oë en die digte, donker bos wenkbroue kan hy behoorlik kwaad lyk, wanneer hy eers sy kwaadword-mombak op het. Hulle weet ook baie goed hoe naby hy aan Pappa staan, en hoe Pappa en Gaspar vir Rodriguez in die basis op die hande dra. Hulle verstaan nie mooi wat die wit man hier in die bos by hulle kom soek het nie, maar het al geleer om nie te veel te probéér verstaan nie.

      Hulle bly dus doodstil. Nie een sê ’n woord nie. Hulle wil eers sien waarnatoe dinge loop. Tog, met die opwinding van die spel nog in hulle are, kan hulle nie dink dat Rodriguez te ernstig is nie.

      “Wat de fok is hier aan die gang?” vra Rodriguez weer.

      Dis Kwelo wat eerste die moed bymekaarskraap om te antwoord: “Ons het maar net gespeel.” Hy praat met ’n senuagtige gryns, wat maak dat die woorde onduidelik en misvormd deur sy tande gepers word.

      “Julle speel julle nog in julle moer in! Gee hiér die donnerse stoel.”

      Kwelo wikkel die stoel tussen die soldate se heupe deur en gee dit oor die reling vir Rodriguez aan. Met ’n swiep van die arm skiet Rodriguez die stoel diep in die bosse in weg. “Nou bly die donnerse ding net daar lê!” sê hy streng. “En kyk rond vir die vyand. Julle is soldate, nie donnerse kinders nie! Los die speel vir die pequenos! Die oorlog is nog nie oor nie. Hier kom nog groot kak!”

      “Jammer, Senhor Rodriguez,” sê ’n soldaat sagweg en met ’n senuagtige gryns.

      “Jammer, Senhor Rodriguez,” koor die ander agterna.