Lambro. Juliusz Słowacki

z gitary – znać po blasku oka,

      Że z pieśnią sioła i grody przebiega…

      Wnet go tłum Greków dokoła oblega,

      Wypuścił bursztyn wierny syn Proroka.

      Greki i Turki zarówno ciekawi,

      Jaki głos śpiewak, jaki lutnia wyda.

      Czy ich upiorów powieścią zabawi?

      Czy brylantową bajką Alraszyda19?

      Śpiewak po sali wiódł wzrok obłąkany,

      Jak gdyby liczył tureckie turbany;

      A potem spojrzał w mnogie Greków twarze

      I gdy w nie patrzał – znalazł dźwięk w gitarze.

      Powieść Greka

      IV

      Małe tu znajdę dla pieśni pokupy20,

      Miłość ją kraju i rozpacz uprzędły.

      Tu zżółkłe twarze – może serca zwiędły?

      Miałem tu znaleźć ludzi – widzę trupy.

      Niezdolni z życia wybić się skonaniem,

      Wyście odważni – lecz na pół otrucia,

      Wyście przywykli zabijać pół czucia

      I zmartwychwstawać, lecz półzmartwychwstaniem,

      Wiecznie okuci w żelazne ogniwa.

      Pieśń często z kajdan iskry wydobywa;

      Więc będę śpiewał i dążył do kresu;

      Ożywię ogień, jeśli jest w iskierce.

      Tak Egipcjanin w liście z aloesu

      Obwija zwiędłe umarłego serce;

      Na liściu pisze zmartwychwstania słowa;

      Chociaż w tym liściu serce nie ożyje,

      Lecz od zepsucia wiecznie się zachowa,

      W proch nie rozsypie… Godzina wybije,

      Kiedy myśl słowa tajemną odgadnie,

      Wtenczas odpowiedź będzie w sercu – na dnie.

      Myśl syna pieśni ciemna, niezgłębiona,

      Jest jako fala umarłego morza;

      Co jej powierzysz, wnet wyrzuca z łona,

      Lecz barwą ciemnych głębi przyodzieje,

      Da nieśmiertelność kamiennego łoża,

      Kwiat w niej nie tracąc barwy kamienieje.

      Lecz jeśli wieszczek nie znajdzie wyrazów,

      W głąb jego serca słuchacz nie dosięga;

      Często podobny sam do zimnych głazów,

      Choć pieśń ognista w myśli się wylęga;

      Często go słuchacz odbiegnie wesoły…

      A pieśń, co ledwo dopłynie połowy,

      Jak mórz zamarłych owoc rubinowy

      Bezpłodne w sobie zamyka popioły.

      V

      Niegdyś nam północ miecz podała w dłonie,

      A potem chytra bezsilnych odbiegła21.

      Widziałem walkę – widziałem to błonie,

      Gdzie siła naszych rycerzy poległa.

      Ja byłem dzieckiem i patrzałem z chaty…

      Powietrze chmura proporców krajała,

      W tureckich szykach lśnił księżyc bogaty,

      Nad nim dym srebrny wyrzucały działa,

      Stamtąd huk leciał, stamtąd ziemia grzmiała

      I grad pocisków wyrzucały spiże;

      A stąd, zachodnim złocone promieniem,

      W ten dym ognisty szły błękitne krzyże

      Z upornym, z głuchym rozpaczy milczeniem.

      Potem je dymy spiżowe pożarły,

      Mignęły w ogniu złote – i pobladły.

      Przed nocą wszystkie szeregi wymarły

      I wszystkie krzyże w szeregach upadły.

      VI

      Tak się zwycięstwa przeważyły szale…

      Lambra tureckie ominęły gromy,

      Wdarł się na skałę – całą noc na skale,

      Patrzał na groby, na groby bez końca!

      I tak nazajutrz jeszcze nieruchomy

      Błyszczał w promieniach wschodzącego słońca…

      A stamtąd poszedł błąkać się po świecie.

      Lecz nie samotny – znalazł się ktoś drugi,

      Co przy nim giermka podjął się usługi;

      Kto to był taki? – może odgadniecie.

      Po długich latach z krainy wygnania

      Ujrzał, jak Grecy z wiatrem na wyścigi

      Nieśli po górach hasło zmartwychwstania;

      Pieśń grzmiała w dzwonach – była to pieśń Rygi22.

      Ale niedługo Grek o szczęściu marzy,

      Kolejno w siołach milkła pieśń i dzwony,

      Gdzieniegdzie snuł się Kleft23 – lecz zakrwawiony,

      I z krwią miał rozpacz przysechłą do twarzy.

      Płacz, narzekanie wstrząsa Greków chaty,

      Echami skał się rozpłakały łona.

      „Jutro” – wołają – „na maszcie fregaty

      Haniebną śmiercią młody Ryga skona”.

      VII

      Na dzikich brzegach skalistej Ipsary

      Wznosi się klasztor wysoko nad morze;

      Krzyż jego pierwszy wita ranne zorze,

      Ostatnie słońcem złocą się filary.

      Koło klasztoru bez czoła kolumny

      Stoją jak palmy pozbawione liści.

      Tam mnich pracuje koło własnej trumny,

      Tam od tureckiej uciekł nienawiści…

      Ów dzwon, co dzisiaj ogłasza pacierze,

      Nieraz do broni powoła Majnotę;

      Nieraz od Turków okrążone wieże

      Czoła dział srebrnym uwieńczają dymem,

      Z tych okien błyszczą spiżu paszcze złote

      I mnich pokorny staje się olbrzymem.

      Nieraz rozpaczy naglony potrzebą

      Rozwala miną poświęcone ściany;

      Rzekłbyś, że mnich ten chce zdobywać niebo

      Skał odłamami jak dawne Tytany.

      Na niższych skałach cmentarz muzułmanów,

      Czarowny, cichy, pełny drzew i kwiatów,

      I dłutowanych

19

Alraszyd – właśc. Harun al-Raszid, władca muzułmański, bohater „Księgi z tysiąca i jednej nocy”. [przypis edytorski]

20

pokup (daw.) – popyt, zainteresowanie. [przypis edytorski]

21

Niegdyś nam północ miecz podała w dłonie, A potem chytra bezsilnych odbiegła (…) – Mowa o Katarzynie carowej, która Greków podburzyła do powstania i zdradziła oczekujących od niej pomocy. [przypis autorski]

22

… była to pieśń Rygi. – Sławny hymn powstańców, napisany przez Rygę, zaczyna się od słów: Deute, paides ton Hellenon. [przypis autorski]

23

kleft – powstaniec grecki, członek ruchu oporu w powstaniu 1821–1829. [przypis edytorski]