(z ukr.) – golec, biedak. [przypis redakcyjny]
517
wejść w paragon (daw.) – mierzyć się, równać się. [przypis redakcyjny]
518
aut pacem, aut bellum (łac.) – albo pokój, albo wojna. [przypis redakcyjny]
519
z sokoły – dziś popr. forma N. lm: z sokołami. [przypis redakcyjny]
520
maty (ukr.) – matko. [przypis redakcyjny]
521
łopnąć (z ukr.) – trzasnąć, pęknąć. [przypis redakcyjny]
522
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim. [przypis redakcyjny]
523
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
524
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga. [przypis redakcyjny]
525
półtorasta (daw.) – sto pięćdziesiąt, tu: stu pięćdziesięciu. [przypis redakcyjny]
526
semen (daw.) – Kozak na czyjejś służbie, zbrojny służący. [przypis redakcyjny]
527
żołnierzów – dziś popr. forma D. lm: żołnierzy. [przypis redakcyjny]
528
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
529
zali (starp.) – czy. [przypis redakcyjny]
530
persona (łac.) – osoba. [przypis redakcyjny]
531
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
532
Tużu, tużu, serce bołyt' (ukr.) – tęsknię, smucę się, serce boli. [przypis redakcyjny]
533
serpentyna (daw.) – szabla szlachecka. [przypis redakcyjny]
534
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
535
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) – damy dworu, stałe towarzystwo księżnej. [przypis edytorski]
536
synowica (daw.) – bratanica. [przypis redakcyjny]
537
dziewosłęb – osoba starająca się o rękę dziewczyny w czyimś imieniu; swat. [przypis edytorski]
538
zżyły – dziś raczej: zżyty. [przypis redakcyjny]
539
ordynek (z niem. Ordnung) – porządek. [przypis redakcyjny]
540
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]
541
Zadnieprze – Lewobrzeżna Ukraina, tereny na wschód od Dniepru, gdzie położone są np. Połtawa i Łubnie. [przypis redakcyjny]
542
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. [przypis redakcyjny]
543
chorągiew tatarska – hist. jednostka polskiego wojska, oddział lekkiej jazdy, liczący ok. 100 żołnierzy; nazwa wiąże się z tatarskim stylem walki, w którym szybkość i zwrotność rekompensowała brak ciężkiej zbroi; wojsko tego typu sprawdzało się doskonale w czasie pościgów za uciekającym nieprzyjacielem. [przypis redakcyjny]
544
polanka – tu: obóz wojskowy. [przypis redakcyjny]
545
od Tatar – dziś popr. forma D. lm: od Tatarów. [przypis redakcyjny]
546
Kudak (nazwa z tur.) – twierdza nad brzegiem Dniepru, zbudowana w 1635 r. z inicjatywy hetmana Stanisława Koniecpolskiego, nazywana „kluczem do Zaporoża”, dziś w granicach miasta Dniepropietrowska. [przypis redakcyjny]
547
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga. [przypis redakcyjny]
548
poroh (ukr.: próg) – naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]
549
Chortyca – największa wyspa na Dnieprze, na wysokości dzisiejszego miasta Zaporoża, w XVII w. na Chortycy znajdował się ośrodek Kozaków rejestrowych. [przypis redakcyjny]
550
Kuczkasy (ukr. Kiczkas a. Kuczuk-As) – miejsce o dużym znaczeniu strategicznym, położone na lewym brzegu Dniepru poniżej porohów, naprzeciw wyspy Chortycy, kiedyś osada kozacka, dziś w granicach miasta Zaporoża. [przypis redakcyjny]
551
mogiła – tu: kopiec. [przypis redakcyjny]
552
Czasem też, chociaż i spokojnie było od Tatar (…) – są to słowa Maszkiewicza, który mógł nie wiedzieć o bytności Samuela Zborowskiego na Siczy [Samuel Zborowski (zm. 1584), magnat polski, rotmistrz królewski, skazany za morderstwo banita, jako hetman kozacki przebywał na Siczy w latach 70-tych XVI w. Red. WL]. [przypis autorski]
553
Nienasytec – piąty z dziewięciu porohów Dniepru, blisko prawego brzegu znajdował się na nim 7-metrowy wodospad. [przypis redakcyjny]
554
Scylla i Charybda (mit. gr.) – potwory morskie, opisane przez Homera w Odysei, zagrażające żeglarzom w Cieśninie Mesyńskiej. [przypis redakcyjny]
555
od niedogarków (daw.) – z powodu niedopalonych resztek. [przypis redakcyjny]
556
połoz – nazwa licznych gatunków dużych, niejadowitych węży. [przypis redakcyjny]
557
1 łokieć – ok. 60 cm. [przypis redakcyjny]
558
pro aeterna rei memoria (łac.) – na wieczną rzeczy pamiątkę. [przypis redakcyjny]
559
Ulisses a. Odyseusz – bohater Iliadyi Odysei Homera, przeklęty przez Posejdona, boga mórz, podróżował przez 10 lat po świecie, nie mogąc trafić do domu. [przypis redakcyjny]
560
do Hadu – do Hadesu; Hades (mit. gr.) – podziemna
