(łac.) – na całym świecie, w ogóle. [przypis redakcyjny]
242
watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników. [przypis redakcyjny]
243
karbunkuł (daw.) – czerwony kamień szlachetny, rubin lub granat. [przypis redakcyjny]
244
mołodycia (daw. ukr.) – dziewczyna. [przypis redakcyjny]
245
Bar – miasto i twierdza w środkowo-zach. części Ukrainy, położone nad rzeką Rów, ok. 100 km na płn. wschód od Kamieńca Podolskiego, 60 km na zachód od Winnicy. [przypis redakcyjny]
246
rankor (daw.) – gniew, uraza. [przypis redakcyjny]
247
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
248
afekt (z łac.) – uczucie. [przypis redakcyjny]
249
przecz (starop.) – dlaczego, z jakiej przyczyny. [przypis redakcyjny]
250
zali (starop.) – czy. [przypis redakcyjny]
251
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]
252
lacki (daw. ukr.) – polski. [przypis redakcyjny]
253
zakonserwować (z łac.) – zachować, zatrzymać. [przypis redakcyjny]
254
pludry (daw., z niem.) – krótkie spodnie, często bufiaste, z rozcięciami, ukazującymi podszewkę. [przypis redakcyjny]
255
dowcip (daw.) – umysł, mózg. [przypis redakcyjny]
256
teorban – lutnia basowa, duży strunowy instrument muzyczny, podobny do bandury. [przypis redakcyjny]
257
Ne znaju (ukr.) – nie wiem. [przypis redakcyjny]
258
Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła. [przypis redakcyjny]
259
Hospody pomyłuj (ukr.) – Boże, zlituj się. [przypis redakcyjny]
260
braty ridnyje (ukr.) – bracia kochani. [przypis redakcyjny]
261
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach. [przypis redakcyjny]
262
prospectus (łac.) – widok. [przypis redakcyjny]
263
przetak – sito. [przypis redakcyjny]
264
guldynka (starop.) – myśliwska strzelba gwintowana. [przypis redakcyjny]
265
Czehryn a. Czehryń (ukr. Czyhyryn) – miasto na środkowej Ukrainie, położone nad Taśminą, dopływem środkowego Dniepru, jedna z najdalej wysuniętych twierdz Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]
266
bat'ku (ukr.) – ojcze. [przypis redakcyjny]
267
kapuza (z łac. caput: głowa) – futrzana czapka-uszanka. [przypis redakcyjny]
268
spisa – rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach. [przypis redakcyjny]
269
sobaka (ukr.) – pies. [przypis redakcyjny]
270
znaje (ukr.) – wie. [przypis redakcyjny]
271
Koli! Koli! (ukr. koły!) – bij, zabij! [przypis redakcyjny]
272
towarzyszów – dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. [przypis redakcyjny]
273
gamratka (daw.) – panienka lekkich obyczajów. [przypis redakcyjny]
274
krasne barwy – czerwone mundury. [przypis redakcyjny]
275
kulbaka – wysokie siodło. [przypis redakcyjny]
276
Ludy, spasajtes (ukr.) – ludzie, ratujcie się. [przypis redakcyjny]
277
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]
278
bondar (ukr.) – bednarz. [przypis redakcyjny]
279
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis redakcyjny]
280
nieruchomie – dziś popr.: nieruchomo. [przypis redakcyjny]
281
splantować – spłaszczyć, wyrównać; tu: przegadać, usadzić. [przypis redakcyjny]
282
fatigatus (łac.) – zmęczony. [przypis redakcyjny]
283
Jarmolińce – miasteczko w zach. części Ukrainy, ok. 100 km na płd. wschód od Zbaraża. [przypis redakcyjny]
284
Krzywonos, Maksym (ukr. Krywonis, zm. 1648) – jeden z przywódców powstania Chmielnickiego, brał udział w bitwach pod Korsuniem i pod Piławcami, zdobył Bar, Krzemieniec i Połonne oraz Wysoki Zamek we Lwowie, gdzie zmarł kilka dni po bitwie. [przypis redakcyjny]
285
mołojec (ukr.) – młody, dzielny mężczyzna, zuch; tu: Kozak. [przypis redakcyjny]
286
oczeret (ukr.) – trzcina; szuwary, podmokłe zarośla. [przypis redakcyjny]
287
Sicz Zaporoska – Zaporoże, kraina zamieszkana przez Kozaków zaporoskich; także: ich wędrowna stolica, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis redakcyjny]
288
chutor a. futor – pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis redakcyjny]
289
Kamieniec Podolski – miasto i zamek w płd.-zach. części Ukrainy, ok. 140 km na południe od Tarnopola i Zbaraża; naturalna twierdza w zakolu rzeki Smotrycz opierała się oblężeniom tureckim i kozackim aż do 1672 r.; po panowaniu tureckim (1672–1699) pozostał w Kamieńcu muzułmański minaret przy katedrze św. Piotra i Pawła. [przypis redakcyjny]
290
hajdawery – szerokie, bufiaste spodnie, typowy element stroju polskiej szlachty w XVII w.; szarawary. [przypis redakcyjny]
291
watażka – dowódca oddziału kozaków lub bandy rozbójników.
