zwycięstwo strony polskiej. [przypis edytorski]
34
Wołosi – tą nazwą określano w przeszłości różne ludy z południowego wschodu Europy, z Półwyspu Bałkańskiego oraz z terenów dzisiejszej Rumunii i Mołdawii. [przypis edytorski]
35
kotiuha (ukr. dial.) – pies. [przypis edytorski]
36
barwa – tu daw.: strój, mundur. [przypis edytorski]
37
biesaga – torba, sakwa. [przypis edytorski]
38
mołojec (daw. ukr.) – dzielny młody mężczyzna; bohater; wojownik. [przypis edytorski]
39
Kozacy „nieposłuszni” – wolni, nie znajdujący się na niczyjej służbie. Wolni Kozacy mieszkali w XVII w. na Zaporożu w dolnym biegu Dniepru (dziś płd.-wsch. Ukraina). [przypis edytorski]
40
Terpy, Kozacze, budesz otomanom (ukr.) – wytrzymaj, Kozacze, a zostaniesz atamanem (dowódcą). [przypis edytorski]
41
po rusku (tu daw.) – po ukraińsku. [przypis edytorski]
42
Czerkasy – miasto nad Dnieprem, ok. 200 km na płd. wsch. od Kijowa. [przypis edytorski]
43
assawuła a. esauł – oficer kozacki, adiutant atamana. [przypis edytorski]
44
przeworyna – zagroda w stajni dla jednego konia. [przypis edytorski]
45
łubie – kołczan, pojemnik na strzały. [przypis edytorski]
46
kobza – strunowy instrument muz. popularny wśród Kozaków, podobny do lutni lub mandoliny. [przypis edytorski]
47
olstro – skórzany futerał na pistolety, podwieszany przy siodle. [przypis edytorski]
48
kulbaka – wysokie siodło. [przypis edytorski]
49
rychłoli (daw.) – czy prędko; jak szybko. [przypis edytorski]
50
nagotować – tu: przygotować, przyszykować. [przypis edytorski]
51
ino waryty, koby buło szczo! (daw. ukr.) – tylko gotować, gdyby było co (gdyby się coś znalazło). [przypis edytorski]
52
burzan (z ukr. бур’ян, burian) – chwast, zielsko. [przypis edytorski]
53
znaju (ukr. знаю) – wiem, znam. [przypis edytorski]
54
liman – zatoka u ujścia doliny rzecznej do morza. [przypis edytorski]
55
wereszka a. brzechwa – drzewce strzały. [przypis edytorski]
56
płoszczyk – płaski grot strzały. [przypis edytorski]
57
więciorek a. więcierz – plecionka, gęsta sieć w formie cylindra z wikliny. [przypis edytorski]
58
czyste pole (z ukr.) – puste pole. [przypis edytorski]
59
siewierz (daw.) – północ. [przypis edytorski]
60
cale (daw.) – wcale; zupełnie, całkiem. [przypis edytorski]
61
czumak (ukr.) – chłop zarabiający na życie przewożeniem towarów na długich trasach, często wozem zaprzężonym w woły. [przypis edytorski]
62
żupica (daw.) – płaszcz, długa kurtka. [przypis edytorski]
63
pletnia (daw.) – pleciony bicz z bydlęcej skóry. [przypis edytorski]
64
lubom nic nie rozumiał (daw.) – chociaż nic nie rozumiałem. [przypis edytorski]
65
na niezabudysz (daw. ukr.) – na pamiątkę. [przypis edytorski]
66
debra a. debrza – dół, wąwóz, rozpadlina. [przypis edytorski]
67
chadzka – wyprawa. [przypis edytorski]
68
Boh znaje (ukr. Бог знає) – Bóg jeden wie. [przypis edytorski]
69
Ławra Peczerska – ośrodek religijny, dziś w granicach Kijowa; klasztor, w którego podziemiach (pieczarach) spoczywają mumie wielu świętych i błogosławionych mnichów prawosławnych. [przypis edytorski]
70
Sicz Zaporoska – wędrowna stolica Kozaków Zaporoskich, obóz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru. [przypis edytorski]
71
Zaporoże – kraina w dolnym biegu Dniepru, poniżej porohów, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis edytorski]
72
Krzysztof Kosiński herbu Rawicz (1545–1593) – polski szlachcic, który po utracie majątku został hetmanem kozackim. Zorganizowany przez niego najazd, mający pierwotnie na celu odzyskanie dóbr ziemskich pod Kijowem, przeistoczył się w bunt kozacki przeciwko Polakom. [przypis edytorski]
73
Jacko Nerodycz-Borodawka (ukr. Яцько Бородавка- Неродич; zm. 1621) – hetman Kozaków Zaporoskich w latach 1619–1621. W czasie wojny z Turcją został przez Kozaków pozbawiony władzy na rzecz Sahajdacznego i stracony pod Chocimiem. [przypis edytorski]
74
Grzegorz Łoboda (ukr. Григорій Лобода; zm. 1596) – hetman kozacki, uczestnik powstania Nalewajki przeciwko Polsce, uważany przez współplemieńców za zbyt ugodowego w stosunku do Polaków, w czasie bitwy pod Łubniami został posądzony o zdradę i zabity. [przypis edytorski]
75
Seweryn Nalewajko a. Semen Nalewajko (ukr. Северин Наливайко; zm. 1597) – ataman kozacki, przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty. [przypis edytorski]
76
Petro Konaszewicz-Sahajdaczny herbu Pobóg (ukr. Петро Конашевич-Сагайдачний; 1570–1622) – hetman kozaków rejestrowych, uważany za jednego z najwybitniejszych wodzów kozackich. [przypis edytorski]
77
Synopa – miasto portowe w Turcji, ok. 650 km na wsch. od Stambułu. [przypis edytorski]
78
Archioka – prawdopodobnie Ortaköy, dziś dzielnica Stambułu. [przypis edytorski]
79
Oczaków – miasto portowe, dziś na terenie Ukrainy; założone w starożytności jako kolonia Miletu; w XV-XVIII w. bywało pod panowaniem polskim i tatarskim. [przypis edytorski]
80
z Konaszewiczem Warnę spalił – w latach 1613�
