Perfumy. Beata Hoffmann

ich cech powstał we Francji jeszcze w XII wieku346. Z Hiszpanii przywożono pojemniki pełne roślin zapachowych wykorzystywanych przy produkcji przede wszystkim skórzanych rękawiczek, torebek i męskich kurtek. Dlatego też pierwsi perfumiarze zostali we Francji nazwani „mistrzami rękawicznikami”. Kolejni władcy nadawali przywileje „rękawicznikom”, którzy zyskiwali dzięki temu wysoką pozycję społeczną, szczególnie wśród rzemieślników. Mieli możliwość wyrobu i sprzedaży swych produktów, jak również pachnideł do nadawania im przyjemnego zapachu.

      Na szczególną uwagę zasłużył markiz Mercutio de Frangipani, który jako pierwszy spopularyzował na dużą skalę wonne rękawiczki w Europie. To właśnie ten element skórzanej galanterii zajął główne miejsce wśród licznych dodatków narzuconych modzie przez renesansowe dwory Italii, stając się znakiem rozpoznawczym włoskiej arystokracji. Ważne zapiski na temat niezwykłej roli Frangipaniego znajdują się w dziele Gillesa Ménage’a Le origini della Lingua Italiana, opublikowanym w 1685 roku. Frangipani spowodował ogromną popularność pudrów zapachowych, do których używał słynnego jeszcze w starożytnych Atenach i Rzymie korzenia orris. Wielbicielką owego korzenia była hiszpańska królowa Izabela II (1830–1904); puder chętnie używany był też przez króla Francji Henryka IV (1553–1589)347.

      Na początku XVII wieku perfumiarze mieli już ściśle określony status. Warunkiem wykonywania zawodu było ukończenie 21. roku życia i właściwa, określona przepisami nauka fachu348.

      W ciągu kolejnych stuleci perfumiarze związani byli z tradycją alchemiczną. Byli autorami przede wszystkim jednokwiatowych pachnideł. W miarę upływu lat zapachowe kombinacje traciły swoją prostotę. Coraz więcej czasu potrzeba też było na ich przygotowanie349. W 1884 roku Joris-Karl Huysmans nakreślił wzór nowoczesnego projektanta zapachów, który w swojej pracy nie stosuje żadnej recepty, pozwala się prowadzić własnej wizji poetyckiej, odtwarza atmosferę, przywołuje uczucia, włącza hałaśliwą współczesność350.

      Alain Corbin wyraźnie wskazywał na zmieniający się charakter istoty pracy perfumiarza. W następnych latach kreowanie zapachów staje się coraz bardziej aktem twórczym, którego podstawę stanowi już nie tyle realizowanie zachcianek konkretnych klientów, ile urealnianie przez perfumiarzy własnych pomysłów. Do takiego stanu rzeczy przyczyniły się nie tylko zdobycze cywilizacyjne, umożliwiające poszerzanie palety woni, ale i trendy związane z upowszechnianiem zapachowych substancji wśród szerszych grup społecznych.

      Od kilkudziesięciu lat zapachy kreuje się nie tylko w laboratoriach perfumiarzy, ale także w pracowniach drogich krawców. Dlatego trudno niekiedy wskazać, kto rzeczywiście jest twórcą danej woni. Jeśli nawet zapach stworzony został przez tzw. nos, to często jego aromat jest wymogiem projektanta. W 1858 roku Charles F. Worth zainaugurował Wielkie Krawiectwo paryskie. Wówczas istniały już perfumerie: Askinson, Lubin, Chardin, Violet, Legrand, Piesse i przede wszystkim Guerlain. Bliższe stosunki pomiędzy projektantami mody a perfumiarzami zostały nawiązane około 1920 roku, pierwszym zaś krawcem-perfumiarzem był „[…] francuski pionier barwnego przepychu mody tworzonej w stylu art déco”351 – Paul Poiret352.

      Spośród wielu legendarnych już nazwisk mistrzów Wielkiego Krawiectwa dwa, właśnie ze względu na sztukę perfumerii, zasługują na szczególną uwagę: Guerlain i Givenchy. W pierwszym przypadku należałoby mówić o rodzie znakomitych projektantów mody i zarazem, co nie zdarza się często, kreatorów pachnideł353, w drugim o stworzeniu stylu wyjątkowej elegancji dominującego zarówno w krawieckich kreacjach, jak i woniach sygnowanych nazwiskiem Huberta de Givenchy’ego. W 1924 roku własną firmę perfumiarską założyła Coco Chanel. W ciągu trzech kolejnych lat wylansowała takie kompozycje, jak: Gardenia (1925), Bois des Iles (1926) i Cuir de Russie (1927), zapoczątkowując okres powstania wielkich dzieł światowej perfumerii.

      Prawdziwy jednak związek mody i perfum spopularyzowany został dopiero w latach 30. XX wieku. Pachnidła stanowiły doskonałą reklamę stylu lansowanego przez projektantów mody, a sława choćby firmy Chanel oparła się właśnie na niezwykłym sukcesie perfum, które stały się namiastką luksusu dla tych klientek, które nie mogły sobie pozwolić na drogie kreacje projektantki. Dla innej kreatorki, Elsy Schiaparelli, jednej z najbardziej malowniczych i niezwykłych postaci historii mody i zarazem największej rywalki Chanel, sprzedaż perfum stała się ważnym uzupełnieniem projektowanych strojów354. Podobne sukcesy osiągnęli dzięki zapachowym kompozycjom Jean Patou, twórca najdroższych perfum swojej epoki – Joy (1930), oraz Jeanne Lanvin, kreatorka legendarnych Arpège (1927).

      Inni wielcy projektanci podwaliny pod swoją sławę stworzyli w latach trzydziestych. Jednym z nich był Marcel Rochas, który nie tylko wprowadził pierwsze garnitury dla pań, ale stał się też autorem wielu „historycznych” już kompozycji, jak choćby Femme (1944). Z kolei nazywany architektem mody355, Hiszpan Cristóbal Balenciaga, prowadzący od 1937 roku dom mody w Paryżu, również zasłynął dzięki kilku niezwykłym wonnym kompozycjom. Uznane dziś za klasykę pachnidło L’Air du Temps (na rynku od 1948 roku), obok krawieckich kreacji, pozwoliło utrzymać wysoką pozycję w świecie mody Ninie Ricci.

      Wśród wielkich kreatorów lat dwudziestych i trzydziestych znaczną grupę stanowiły kobiety, lecz w latach pięćdziesiątych branża ta ponownie opanowana została przez mężczyzn. O modnych stylach i wonnościach decydowali Christian Dior, Pierre Balmain, Jacques Fath czy Hubert de Givenchy.

      Duże zasługi we wprowadzeniu perfum do powszechnej sprzedaży i powszechnego użytku ma Estée Lauder (Esther Mentzer). Pracowała ona w nowojorskim salonie piękności jako kosmetyczka. W 1946 roku wraz z mężem założyła firmę Estée Lauder. Aby konkurować na rynku z innymi amerykańskimi potentatami kosmetycznymi, takimi jak Helena Rubinstein, Elizabeth Arden czy Revlon, które poza kosmetykami oferowały także perfumy, Lauder musiała wypromować własną kompozycję. W 1953 roku zastosowała ciekawą strategię wprowadzenia na rynek perfum Youth Dew. Ponieważ w latach pięćdziesiątych uważano, że perfumami kobieta powinna być obdarowana, a nie kupować je sobie sama, E. Lauder postanowiła zmienić nastawienie kobiet. Youth Dew nazwała nie perfumami, ale olejkiem do kąpieli, który można stosować także jako perfumy356. Zapach zrobił oszałamiającą karierę wśród kobiet i szybko zaczął być używany jako perfumy, a nie olejek do kąpieli. Ponadto E. Lauder jako pierwsza umożliwiła testowanie perfum w sklepie.

      Od lat sześćdziesiątych standardem stało się lansowanie zapachowych kompozycji przez domy mody. O ile dawniej perfumy stanowiły uzupełnienie kolekcji krawieckiej i były dodatkiem do zasadniczej działalności wielkich domów mody, obecnie często odgrywają rolę pierwszoplanową. Nowości perfumeryjne kieruje się przede wszystkim do klientów danej marki lub osób, które do tego miana aspirują357, co oczywiście nie znaczy, że wyłącznie do nich.

      To, co kiedyś było uzupełnieniem kolekcji ubrań, obecnie jest najważniejszym produktem firmowanym przez domy mody, przynoszącym dużo większe zyski niż szycie ubrań358.

      Na rynku nadal funkcjonują domy mody z wielkimi tradycjami, takie jak Dior, Lanvin, Patou czy Nina Ricci, jednak żadna z firmowanych przez nie w ostatnich latach kompozycji nie zyskała takiej sławy jak dawne znakomitości.

Inspiracje

      Marzeniem każdego perfumiarza jest wykreowanie niezwykłej woni, o której by pamiętano przez lata. Mimo że w tworzonych kompozycjach mniejszą rolę odgrywają własne upodobania perfumiarza niż potrzeby rynku, zdarzają

346

W.S. Brud, I. Konopacka-Brud, Podstawy perfumerii, op. cit., s. 34.

347

R. Genders, A History of Scent, op. cit., s. 98.

348

Więcej na ten temat: J. Gontier, J.-C. Ellena, Mémoires du parfum, Equinox, Collection L’imagier, Saint-Rémy-de-Provence 2003, s. 39.

349

Więcej na ten temat w rozdziale Społeczno-kulturowa historia pachnideł.

350

A. Corbin, We władzy wstrętu…, op. cit., s. 253.

351

G. Lehnert, Historia mody XX wieku, tłum. M. Mirońska, Könemann, Köln 2001, s. 118.

352

Więcej na ten temat w rozdziale Społeczno-kulturowa historia pachnideł.

353

Wraz z otwarciem w 1828 roku słynnego sklepu przy paryskiej Rue de Rivoli młody Pierre-François Pascal Guerlain zapoczątkował znakomitą passę rodzinnej firmy.

354

Więcej na ten temat: G. Lehnert, Historia mody XX wieku, op. cit.

355

Ibidem, s. 36.

356

Kosmetyk ten, będąc w rzeczywistości olejkiem, a nie roztworem alkoholowym, należy do rzadkości na rynku perfum.

357

Tekst źródłowy: T. Sadkowska, Z dobrą metką, „Viva”, nr 2 (156), 27.01.2003, s. 92 (na podstawie badań własnych).

358

A. Wasilenko, Świat perfum, op. cit., s. 73.